ISTOLOGIO Giorgou MOSXOU : 28-10-1940, η Πάτρα πρώτη πόλη που βομβαρδίζεται

Τρία παιδιά της εποχής του πολέμου θυμούνται τα γεγονότα, που είναι ανεξίτηλα καταγεγραμμένα στην μνήμη τους!

Η οδός Γερμανού χτυπημένη από τις ιταλικές βόμβες.

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΜΟΣΧΟΥ

Στις 26 Απριλίου 1941, η είσοδος των Γερμανικών στρατευμάτων στην Πάτρα είναι γεγονός. Ο κλάδος των Γερμανών που είχε ορισθεί να κατευθυνθεί στην Πελοπόννησο, έφθασε, μέσω της οδού Ιωαννίνων-Αντιρρίου και από κεί αποβιβάστηκαν στον Ψαθόπυργο, για να κατευθυνθούν στην Πάτρα όπου και την παρέλαβε από τις αρχές της πόλης. Μία ημέρα μετά κατελήφθη και η Αθήνα, από τις δυνάμεις που ακολούθησαν την ανατολική οδική γραμμή της χώρας, μέσω Θεσσαλονίκης-Αθηνών.

Τα γεγονότα που προηγήθηκαν ήσαν καταιγιστικά και η ακολουθία τους πυκνή.

Στις 28 Οκτωβρίου 1940, η φασιστική Ιταλία μας κήρυξε τον πόλεμο απ' αφορμή την βιασύνη του δικτάτορα Μουσολίνι να επιδείξει στον συνεταίρο του Καγκελάριο Χίτλερ την... ικανότητα των ιταλικών στρατευμάτων και την αυτοκρατορική αντίληψη που καλλιεργούνταν στην χώρα.

Το πρωί της ιδίας αυτής ημέρας, ώρα 9.30 αρχίζει ο βομβαρδισμός της Πάτρας από το σμήνος 277, ομάδα 116 των «Πελαργών» με τη συμμετοχή, ως πιλότου, ακόμη και γιου του Ντούτσε. Χτυπιόνται στρατηγική σημεία της πόλης, που τους έχουν υποδειχθεί από τους πράκτορες του Φάτσιο, φασιστικού κόμματος, που δρουν στην πόλη, από πριν τον πόλεμο, ενώ σειρήνες δεν έχουν σημάνει συναγερμό!

Ο Αντώνης Πριονάς αντικρίζει το πρώτο διπλάνο

«Το πρώτο ιταλικό αεροπλάνο που πέταξε πάνω από την Πάτρα ήταν τύπου διπλάνου, με διπλά φτερά δηλαδή», λέει ο Αντώνης Πριονάς, που βρέθηκε το πρωί της 28ης Οκτωβρίου, στο άνω μέρος της κλίμακας της Τριών Ναυάρχων, καθ' ότι ήταν κάτοικος Ψηλαλωνίων.

«Έκανε βόλτες γύρω από την πόλη, αλλά παρεξηγήθηκε από τους Πατρινούς που το πέρασαν για ελληνικό, καθώς είχαν βγει από τις κατοικίες τους για να χαιρετήσουν τον πιλότο του. Ήταν ο ίδιος τύπος με των ελληνικών αεροπλάνων, με ανεμούριο στο πίσω μέρος για ασκήσεις των αντιαεροπορικών πυροβόλων στο έδαφος.

Πέρασε πάνω από την πλατεία Ομονοίας που λειτουργούσε εκείνη την ημέρα, λαϊκή αγορά, αλλά δεν έριξε βόμβα. Αργότερα άρχισαν να καταφθάνουν σμήνη από αεροπλάνα τύπου μονοπλάνων.

Αυτά είχαν ως διακριτό σημείο στην ουρά τον σταυρό, και στα φτερά τα χρώματα της ιταλικής σημαίας. Μπλε, άσπρο, κόκκινο. Το κόκκινο όμως ήταν ξεθωριασμένο από τον ήλιο και είχαν μείνει το μπλε και το άσπρο κι ο κόσμος τα περνούσε για ελληνικά.

Τα ελληνικά έχουν βούλα μπλε που κυκλώνεται από άσπρο και μπλε κύκλους».

Η πρώτη βόμβα έπεσε προ της Αγγλικανικής Εκκλησίας

Πρώτη βόμβα πέφτει έξω από την αγγλικανική εκκλησία στην οδό Αγ. Διονυσίου. Και έτσι η πόλη παίρνει την πρωτιά σε όλη την Ελλάδα του βομβαρδισμού της από τα αεροπλάνα του σμήνους των φασιστών «Πελαργών». Ένας τεράστιος κρατήρας μεγάλου βάθους ανοίγεται προ της αγγλικανικής εκκλησίας, ενώ τα σημάδια από τα θραύσματα των βομβών είναι ακόμη ορατά στην κορυφή της πρόσοψής της!

Μία πινακίδα που τέθηκε στον πεσό της κεντρικής θύρας της, με πρωτοβουλία ευαισθητοποιημένων Πατρινών του Συλλόγου «Πέτρινα Χρόνια» θυμίζει πως εκεί άφησε τα σημάδια του ο ιταλικός φασισμός!

Ακολουθούν ο βομβαρδισμός της πλατείας Τριών Ναυάρχων, της οποίας την συστοιχία των δέντρων, οι Ιταλοί πιλότοι, εκλαμβάνουν ως ελληνικό στράτευμα εν στάσει!

Χτυπιέται το λιμάνι, εκεί που σήμερα είναι το κτίριο του παλιού Τελωνείου, στην παραλία της Ψιλής, που πίστευαν ότι λειτουργεί ναυπηγείο(!) καθώς και η ιταλο-πατραϊκή συνοικία Αγ. Διονυσίου. Την Ψιλή την βομβάρδισαν και πάλι στις 2 Νοεμβρίου του 1940.

Τα αεροπλάνα βομβαρδίζουν αμάχους στην οδό Γερμανού, στο κέντρο της πόλης, αλλά και στα προάστιά της, προκαλώντας τρόμο στους πολίτες. Ο μόλος της Αγ. Νικολάου γεμίζει κομματιασμένους ανθρώπινους σορούς.

Στην οδό Καλαβρύτων, που δέχεται καταιγισμό βομβαρδισμού, ώρα 9.30 το πρωί έξω από το κινηματοθέατρο «Πάνθεον», χτυπιέται και πιάνει φωτιά λεωφορείο της γραμμής. Απανθρακώνονται όλοι οι επιβάτες και ο οδηγός.

Ο βομβαρδισμός της πρώτης ημέρας στοίχισε στην Πάτρα 193 θύματα, νεκρούς. Και μία πόλη συντρίμμια. Οι κάτοικοι για να γλυτώσουν από τις βόμβες φεύγουν αμέσως για τα χωριά τους, όσοι είχαν συγγενείς εκεί, ενώ άλλοι τραβούν για την ύπαιθρο, αναζητώντας καταφύγιο. Και μία μερίδα Πατρινών κατέφυγε στα λιγοστά καταφύγια της Πάτρας Η πόλη από την πρώτη μέρα κιόλας μοιάζει νεκρή, ακατοίκητη, πόλη φάντασμα!

Η κυρα Ελένη Καϊάφα στα 107 της χρόνια θυμάται

Ψηλά πάνω, από το χωριό Πουρναρόκαστρο, η υπεραιωνόβια, πέθανε 111 χρόνων, γερόντισσα Καϊάφα Αγγελική, που δεν ζει πια, πριν λίγα χρόνια (στις 21-7-2017) σε συνέντευξή της στον γράφοντα, σε ψηλικία 107 χρόνων ανέφερε:

«Βλέπαμε τα αεροπλάνα πάνω από την πόλη και τους καπνούς που σηκώνονταν, από το βομβαρδισμό. Από δω που είμαστε, αργότερα έβλεπα και τα αεροπλάνα που έπεφταν στη θάλασσα, λέει εννοώντας τα γερμανικά υδροπλάνα στο λιμάνι της Πάτρας».

Κι εξηγεί: Εμείς από δω πάνω βλέπαμε κάτω την Πάτρα να γεμίζει καπνούς, αλλά δεν ξέραμε τι είχε γίνει. Αργότερα μάθαμε. Όταν οι Ιταλοί μπήκαν στην Πάτρα, ήρθαν και δω πάνω στα χωριά για πλιάτσικο. Και νοιώσαμε τι σημαίνει κατοχή!

«Στο χωριό μας το καλοκαίρι (σ.σ.: του 1941) ήρθαν οι Ιταλοί στρατιώτες. Εμείς όταν τους είδαμε να έρχονται, έτρεξαν οι άντρες κι έκρυψαν ότι όπλα είχαμε. Ο άντρας μου έκρυψε το κινηγετικό όπλο του στις φασολιές, στο περιβόλι μας. Όπως περνούσε ο Ιταλός, μπερδεύτηκε με το όπλο και τότε όλοι άρχισαν να ψάχνουν. Βρήκαν και ένα κοντάκι, παραπέρα. Και κάτι άλλα παλιά όπλα. Πήραν τον άντρα μου και τρεις-τέσσερις άλλους συγχωριανούς και τους έκλεισαν στην Πάτρα. Στη φυλακή του Μαργαρίτη. Πήγαινα και τον έβλεπα τις Κυριακές».

Ο τότε μαθητής δημοτικού Τάκης Γεωργόπουλος

«Θέλω να σταθώ και σε ένα ακόμη γεγονός της πρώτης ημέρας του πολέμου», τονίζει στις 26 Οκτωβρίου 2016, ο πρώην μαθητής Τάκης Γεωργόπουλος, από την Πάτρα:

«Εκείνη, λοιπόν, την ημέρα τα δύο σχολεία που φοιτούσαν τα παιδιά των Ιταλοπατρινών ήταν κλειστά. Κάποιοι είχαν πει πως οι Ιταλοί τούς είχαν ειδοποιήσει για τον βομβαρδισμό. Όμως, πρέπει να σας πω, ότι η 28η Οκτωβρίου ήταν ημέρα αργίας για το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι.

Οι φασίστες εκείνη την ημέρα εόρταζαν την κάθοδο των φαλαγγών από βορρά προς νότο, οι οποίες στη συνέχεια κατέλαβαν τη Ρώμη. Έτσι, λοιπόν, εκείνη την ημέρα οι μαθητές των ιταλικών σχολείων είχαν πάει εκδρομή στο Χαλίλι, δηλαδή πιο κάτω από τη σημερινή Αρόη, ενώ στην συνοικία των Ιταλοπατρινών είχε γίνει μακελειό».

«Ορισμένοι νεολαίοι φασίστες κατάφεραν να κρυφτούν την πρώτη ημέρα του πολέμου και μάλιστα επιτέθηκαν στην έδρα του 12ου Συντάγματος στην περιοχή των συνόρων, όπου εκεί έγινε μία μικροσυμπλοκή και σκότωσαν με μία χειροβομβίδα έναν Έλληνα δεκανέα. Παράλληλα, τα περισσότερα μέλη του "Φάτσιο" είχαν συγκεντρωθεί σε μία βίλα στην περιοχή που σήμερα είναι το νοσοκομείο "Άγιος Ανδρέας" (σ.σ.: στα χωράφια του Σκλαβούνου). Όμως εκεί πήγε η αστυνομία και τους συνέλαβε».

«Τότε στην Πάτρα των 60.000 κατοίκων[1], οι 10.000 ήταν Ιταλοπατρινοί και μόλις ξέσπασε ο πόλεμος, η αστυνομία συνέλαβε όσους μπορούσε από αυτούς που μιλούσαν ιταλικά ή ήξεραν πως ήσαν Ιταλοί και τους έκλεισαν στο σημερινό σχολικό συγκρότημα "Τεμπονέρα"».[2]

Αργότερα , διαρκούντος του Ελληνο-Ιταλικού Πολέμου τους μετέφεραν στην Πύλο της Πελοποννήσου, και τους έκλεισαν στο Κάστρο, απ' όπου με την συνθηκολόγηση και την κατάρρευση του Ελληνικού μετώπου και την είσοδο των Γερμανών, βοηθώντας τα φασιστικά στρατεύματα της Ιταλίας, ελευθερώθηκαν από τους ναζί, καθώς κατέλαβαν την Ελλάδα και μπήκαν στην Πάτρα στις 26 Απριλίου 1941.

____________

(Τα παραπάνω αποτελούν μέρος ατιτλοφόρητου, ανέκδοτου βιβλίου, του συγγραφέα. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες προέρχονται από το ιταλικό Αρχείο LUSE))..

[1] Σύμφωνα με την απογραφή του 1930 η Πάτρα έχει 61.278 κατοίκους. Κάποιοι αμφισβητούν τον αριθμό και φέρουν ως πλησιέστερο στην αλήθεια τους 80.000. Ο πόλεμος, που ξέσπασε το 1940 κια η Κατοχή που ακολούθησε ήσαν εμπόδια για πιο πρόσφατη απογραφή.

[2] Αφήγηση ΕΠΟΝίτη Τάκη Γεωργόπουλου, στις 26-10-2016.