Η Σπάρτη, η Αθήνα και ο Φειδιππίδης

 Ο Λακεδαιμόνιος Ανυστις πρέπει να τιμάται ως ο ταχύτερος άνθρωπος πολύ μεγάλων αποστάσεων. Ούτε το Σπάρταθλον σημαίνει κάτι ιδιαίτερο για την Σπάρτη, αφού ο ημεροδρόμος έφυγε με άδεια χέρια»

 
«Ο Φειδιππίδης δεν σημαίνει τίποτα για την Σπάρτη. Έφυγε με άδεια χέρια.
Ο Λακεδαιμόνιος Ανυστις πρέπει να τιμάται ως ο ταχύτερος άνθρωπος πολύ μεγάλων αποστάσεων.
Ούτε το Σπάρταθλον σημαίνει κάτι ιδιαίτερο για την Σπάρτη.
Με άδεια χέρια».

Τα παραπάνω υποστηρίζει ο φιλόσοφος Απόστολος Πιερρής, που αναφέρεται σχετικά στο παρακάτω άρθρο του.

 

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΙΕΡΡΗΣ

Ο 6ος αιώνας π.Χ. είναι περίοδος κρίσης. Το Ιωνικό στοιχείο, με μια σειρά μεγαλεπίβολων καινοτομιών, δημιουργεί το πρώτο συνολικό προσαρμοστικό μοντέλο της επιτυχούς μέριμνας στον χρόνο προς την αφιέρωση για την τελειότητα, την Ελληνική αιωνιότητα. Εκείνη την αφιέρωση που εκφράζει το Δωρικό βίωμα και πνεύμα, πραγματώνει αυθεντικά και καθαρά, τον 8ο και κυρίως τον 7ο αιώνα π.Χ. , η Σπάρτη ως ζώσα ιδέα.

Η πνοή του Δωρικού έρωτα του κάλλους γονιμοποιεί την Ιωνική
ψυχή, κι έτσι γεννιέται, με διαφορές φάσεως, η φιλοσοφική σκέψη και το χρήμα, η νέα Ορφική ερμηνεία των Μυστηρίων της χθόνιας γονιμότητας και το δράμα (τραγωδία), η τυραννία και η δημοκρατία, ένας μαλακώτερος, αλλά και ευπροσηγορικώτερος, ανθρωπισμός, και μια ατονώτερη, αλλά και χαριέστερη, μορφή, η γεωμετρική πολεοδομία και η θαλασσοκρατία και η γεωπολιτική ηγεμονία.

Η Σπάρτη, στην ακμή της «ώρας» της, στο θάλλος του κάλλους της, σφίγγεται και κλείνεται και παγώνει για να διατηρήσει ανέπαφο το «τέλος» της ύπαρξης, την τελειότητα της μορφής της. Αναλαμβάνει τιτάνιο αγώνα να μην γεράσει, να μείνει στον ανθό της νιότης της, και έτσι να αντιμετωπίσει και την Ιωνική προβολή. Τα βάζει με τον Χρόνο. Ο Διγενής έφηβος του Χρόνου και της Αιωνιότητας παλεύει με τον Θάνατο, τον Διονυσο-Άδη, στο σιδερένιο αλώνι του γίγνεσθαι. Θα χάσει στον Χρόνο και θα νικήσει στην Αιωνιότητα.

Αλλά στον χρόνο θα χάσει και η Ιωνική σύνθεση, και μάλιστα νωρίτερα και παταγωδέστερα. Ο πλούτος φέρνει τρυφή και αδυναμία, η τυραννία και η δημοκρατία αλληλοσυμπληρούνται και αλληλοπεριχωρούνται, η πολυ-τέλεια υποσκάπτει και αντιστρατεύεται το κύριο «τέλος», η αναγέννηση των μυστηρίων δεν γαληνεύει την ανθρώπινη ψυχή που έχει δονηθεί από τον έρωτα του κάλλους, η φρόνηση δεν αρκεί να διαχειρισθεί
τον χρόνο και να σταθεροποιήσει το ανθρώπινο σύστημα. Το Ιωνικό επίτευγμα καταρρέει μέσα στον αιώνα. Μετά από ένα προσωρινό και βραχύβιο συμβιβασμό με την Λυδική βασιλεία, η Ιωνία συμπεριλαμβάνεται στην Περσική Αυτοκρατορία (546 π.Χ). - Πρώτη καταστροφή της Ιωνίας (Ηρόδοτος, Ι, 92, 1).

Η Σπάρτη αρνείται αιτηθείσα βοήθεια στην κινδυνεύουσα Ιωνία
(Ηρόδοτος, Ι, 152-3). Παραγγέλλει στον Κύρο να μην αναμειχθεί όμως στα Ελλαδικά πράγματα, γιατί δεν θα το παρίδει ούτε θα το ανεχθεί. Ο πρέσβυς των Ιώνων και Αιολέων που μίλησε στους Σπαρτιάτες για να τους πείσει να βοηθήσουν, ο Πύθερμος από την Φώκαια, περιεβλήθη πορφυρά εσθήτα για να απευθύνει επίσημα τον λόγο στην πόλη της τέλειας γυμνότητας. Το νόημα της αντίθεσης Ιωνικού και Δωρικού είναι σαφές: από την μια μεριά η διακοσμητική κομψότητα της περι-ουσίας και της πολυ-τέλειας, από την άλλη το αυτ-ούσιο κάλλος της μονο-τέλειας.

Ο συμβολισμός επιτείνεται: λίγο πριν, το 548 π.Χ., κάηκε ο πρώτος αρχαϊκός ναός του Απόλλωνος στους Δελφούς. Προειδοποίηση. Ο θεός έχει αρχίσει να θυμώνει με την κατ’ εξοχήν πόλη του, με το πάγωμα της θείας μορφής. Γιατί κάθε πάγωμα στην ιστορία είναι η αρχή μετατροπής της δημιουργικής δύναμης μιας ζωντανής μορφής σε ανενεργό συντήρηση του νεκρού τύπου. Η κατάληξη του παγώματος εκείνου απέβη ολέθρια.

Η Σπάρτη υπάρχει για να μπορεί ο Όμοιος στις αγέλες του Απόλλωνα, ο πολίτης της Απέλλας, να επιτυγχάνει την τελειότητα της ανθρώπινης φύσης στην ενότητα σώματος και πνεύματος. (Cf. Πολύβιος, VI, 48-50). Για να καταστεί αυτό πραγματώσιμο, η Σπάρτη έχει μειώσει στο ελάχιστο δυνατό, συμβατό με την συνέχιση της ζωής, την μέριμνα στο χρόνο του Σπαρτιάτη και κατά τους τρείς πυλώνες της: την διαιώνιση του είδους (γενετήσια ομιλία, γάμος, οικογένεια), την επιβίωση του ατόμου και των δικών του (αγαθά, πλούτος, οικονομία), και τον ζωτικό χώρο ασφάλειας (οίκος, πόλη, εξουσία, ηγεμονία).

Η εξωτερική πολιτική διέπεται από την ίδια αρχή. Να μείνει η Σπάρτη απερίσπαστη στην ένδοξη ιδιαιτερότητά της, στην μοναδική σημασία της. Στην ακμή πραγμάτων, όταν η πόλη είναι σίγουρη για τη ταυτότητα του εαυτού της, η αρχή αυτή είναι δημιουργική: οι καλύτεροι ξένοι έλκονται από την νέα πνοή και συνεισφέρουν στο στήσιμο του άξονα του κλασσικού (Δωρικού) Ελληνισμού εκεί και στον προσδιορισμό των συστατικών μορφών του. Αργότερα, η παρακμή παραποιεί την αρχή
σε κλείσιμο, ξενοφοβία και ξενηλασία, σε στέγνωμα και αδυναμία, σε στασιμότητα και νέκρα.

Στο μεσοδιάστημα όμως μεταξύ ολοσχερούς ακμής και συνολικής παρακμής, στην περίοδο του παγώματος της μορφής για συντήρηση (~ 560 π.Χ. – 371 π.Χ.), το στρατηγικό Δόγμα της συντριπτικής υπεροχής καθολικής ισχύος βάσει της τελειότητας (η μορφολογική τελειότητα θεμελιώνει κάθε λειτουργική ικανότητα και αποτελεσματικότητα) διχάζεται σε δυο, συχνά αντίθετες, στρατηγικές.

 Πριν, οποιαδήποτε διαφωνία υπέκυπτε στην προφανή αποτελεσματικότητα του νέου μοντέλου. Με το να καλλιεργεί μονόχνωτα η Σπάρτη την καθαρή τελειότητα της ανθρώπινης φύσης χωρίς καμμιά ουσιαστική παραχώρηση στην μέριμνα του χρόνου, γινόταν ώστε η διαχείριση του χρόνου να είναι βέλτιστη, ακόμα και σε θέματα εξωτερικών σχέσεων όπου δεν ίσχυε η αρχή της ομοιότητας στην τελειότητα η οποία συνείχε την Σπαρτιατική κοινωνία.

Η ιδιότυπη ηγεμονία της Σπάρτης βασιζόταν στην επιρροή του
κάλλους, στην πνοή του έρωτα, έρωτα πάντα του καλού. Οι άλλοι Έλληνες γενικά ντρεπόντουσαν να εναντιωθούν στην υπεροχή της τελειότητας, να κάνουν κάτι ανάξιο, δηλαδή αταίριαστο προς το όμορφο, ειδικά εμπρός στην καταυγάζουσα παρουσία του υπερθετικού κάλλους. Η αιδώς είναι η άλλη όψη του έρωτα – ο ένας ελκύει ακατανίκητα προς το κάλλος, η άλλη απομακρύνει από την ασχήμια.

Σαν αποτέλεσμα, οι άλλοι κανονικά άκουγαν την επιτακτική συμβουλή της Σπάρτης, έφθανε συχνά η άφιξη του απεσταλμένου της ιδεώδους-πραγματικής πόλης για να λυθούν τα προβλήματα. Σπανιώτερα χρειαζόταν επίδειξη στρατιωτικής δύναμης, ήτοι βιασμός στον χρόνο εις υποταγή αντί εκούσιας και άσμενης πειθαρχίας, αντί της συνήθους ερωτικής επιρροής εξ αιώνος.

Την κατάσταση στην Σπάρτη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και την Ηγεμονία μετά την νίκη σε αυτόν, περιγράφει λιτά και αποκαλυπτικά ο Ξενοφών γράφοντας μετά την Μάχη των Λεύκτρων:

καὶ ἧν μὲν ὅτε ἐπεμελοῦντο ὅπως ἄξιοι εἶεν ἡγεῖσθαι∙ νῦν δὲπολὺ μᾶλλον πραγματεύονται ὅπως ἄρξουσιν ἤ ὅπως ἄξιοι τούτου ἔσονται. τοιγαροῡν οἱ Ἕλληνες πρότερον μὲν ἰόντες εἰς Λακεδαίμονα ἐδέοντο αὐτῶν ἡγεῖσθαι ἐπὶ τοὺς δοκοῦντας ἀδικεῖν∙ νῦν δὲ πολλοὶ παρακαλοῦσιν ἀλλήλους ἐπὶ τὸ
διακωλύειν ἄρξαι πάλιν αὐτούς. οὐδὲν μέντοι δεῖ θαυμάζειν τούτων τῶν ἐπιψόγων αὐτοῖς γιγνομένων, ἐπειδὴ φανεροί εἰσιν οὔτε τῷ θεῷ πειθόμενοι οὔτε τοῖς Λυκούργου νόμοις.
Λακεδαιμονίων Πολιτεία, 14, 5-7

Αυτό ήταν το αποτέλεσμα του παγώματος της μορφής στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. Η Σπάρτη δεν χειρίστηκε «καλά» (δηλαδή όμορφα, Απολλώνια) τον διπολικό αγώνα με την Αθήνα, και ιδίως την ανέλπιστη (κατά την λογική του κόσμου τούτου και του άρχοντός του Χρόνου) νίκη της στον μέγα Πόλεμο, πόλεμο βασικά πολιτισμικό δύο αρχετύπων του Ελληνισμού, πόλεμο συμβολικό του Απόλλωνα και της Αθηνάς. Και ενώ Δελφικός χρησμός είχε προκαταβολικά βεβαιώσει την τελική νίκη της Δωρικής Σπάρτης στον αγώνα για την ψυχή του Ελληνισμού (ο χρησμός είχε ζητηθεί αμέσως προ της έναρξης του πολέμου, Θουκυδίδης, Ι, 118,3; cf. II, 54), η Σπάρτη προσέβαλε το Απολλώνιο πνεύμα, αγωνιζόμενη όχι για να το διατρανώσει στο Δωρικό κάλλος του, αλλά για να υποκαταστήσει το Αθηναϊκό στην πολιτική ηγεμονία της Ελλάδας. Αναμείχθηκε στην μέριμνα, την ανήσυχη φροντίδα, του χρόνου (οικο-γένεια, οικο-νομία, οικείο κράτος) εις βάρος του «τέλους» της αιωνιότητας (της ασυμβίβαστης, αλλά ησυχαστικής, επιδίωξης τελειότητας στο ιδεώδες του κάλλους) και εφθάρη.

Παραβαίνει, ευθύς μετά τον θρίαμβό της στον χρόνο, τον χρησμό του Απόλλωνα για την «Χωλή Βασιλεία» (No. 112 Parke-Wormell; Ξενοφών, Ελληνικά, ΙΙΙ, 3, 1-4; Πλούταρχος, Αγησίλαος, 3-4,1; Λύσανδρος, 22, 6-13; Παυσανίας, ΙΙΙ, 8, 7-10).

Ο βεβαιωμένος από μητέρα και αναγνωρισμένος από πατέρα Λεωτυχίδης, γιος του βασιλέως Άγι, κηρύσσεται νόθος, και ο χωλός Αγησίλαος βασιλεύει, υπό την καθοδήγηση του Λύσανδρου, εκφραστή της ηγεμονικής στρατηγικής. Αθετείται έτσι κατάφωρα (και μάλιστα κατ’ εξαίρεση χωρίς να ζητηθεί Πυθικός χρησμός [Παυσανίας, ΙΙΙ, 8, 10], όπως έκανε πάντα η Σπάρτη για κάθε πρόβλημα), η ιδέα του κάλλους: ο Αγησίλαος απαγόρευσε να γίνει γλυπτή ή ζωγραφική εικόνα της μορφής του γιατί, πέραν της χωλότητάς του, ήταν λίγος στο σώμα και ευκαταφρόνητος στην όψη (Πλούταρχος, Αγησίλαος, 2, 4).

Και εάν ακόμη ο πραγματικός βιολογικός πατέρας του Λεωτυχίδη ήταν ο Αλκιβιάδης κατά την παραμονή του στην Σπάρτη (όπως εφημολογείτο και ο ιστορικός Δούρις ανέφερε [FGrH 76F69], Πλούταρχος, Αγησίλαος, 3, 1-3; Αλκιβιάδης, 23, 7-9; Αθήναιος, ΙΒ, 535Β), με τον παραμερισμό του νεαρού από τον θρόνο αθετείται επίσης και το Σπαρτιατικό ήθος, που λόγω του ευγονικού προσανατολισμού της οικογένειας επέτρεπε κατά
περίπτωση στην γυναίκα η οποία συλλαμβάνει ισχυρή έλξη προς καλόν καγαθόν νέον να τεκνοποιεί από αυτόν, αναγνωριζομένου του τέκνου από τον άνδρα της γυναίκας ως ιδίου (Πλούταρχος, Λυκούργος, 15, 11).

Στην περίπτωση λοιπόν της χωλής βασιλείας παραβαίνεται χρησμός του Απόλλωνα, το Δωρικό ιδεώδες του κάλλους και ο Λυκούργειος «κόσμος» της κοινωνίας, ακριβώς όπως ο Ξενοφών χαρακτηρίζει την Σπάρτη της εποχής του, ότι δεν προσέχει ούτε τον θεό της ούτε τον νομοθέτη της. Τονίζοντας την αναπόφευκτη αλληλουχία των πραγμάτων, ο Ξενοφών τελειώνοντας την διήγηση για την διαδοχή του
Άγι, αρχίζει την εξιστόρηση της συνωμοσίας του Κινάδωνος (399 π.Χ., Ξενοφών, Ελληνικά, ΙΙΙ, 3, 4sqq.).

Για δε την υποκρισία ή φρονιμάδα του Λύσανδρου, να βοά για την γνησιότητα του σπέρματος των Ηρακλειδών, ενώ επεδίωκε την κατάργηση της κληρονομικής βασιλείας και το άνοιγμά της στους άριστους, ακριβώς γιατί όπως υπεστήριζε δεν χρειάζεται η Σπάρτη τους απογόνους του Ηρακλή αλλά άνδρες σαν τον Ηρακλή (Πλούταρχος, Λύσανδρος, 24, 2 – 26; 30, 3-5; Έφορος, FGrH 70F207) το μόνο αρμόζον σχόλιο είναι ότι ο μόχθος για εξουσία διαφθείρει τον αγώνα της τελειότητας, και η μέριμνα του χρόνου αντιστρατεύεται το σωτήριον της πραγματικής ολοκλήρωσης στην αιωνιότητα.

Προς τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. η Σπάρτη, υπό την Ιωνική σοφία του Χίλωνος, παγώνει για να συντηρήσει στον χρόνο την ακμή της τελειότητας της. Δυο αιώνες μετά η Σπάρτη είχε βυθιστεί στην παρακμή της, υπό την ηγεσία του χωλού βασιλιά, του εξαιρετικά φρόνιμου, ικανού και σοφού τα πρακτικά Αγησίλαου.

Η Σπάρτη ανθεί στην αιώνια εορτή του κάλλους, στην παιδιά του
πρωθήβη Άνακτα. Η σοβαρή απασχόληση με τον χρόνο την
καταστρέφει. Δεν θα άφηνε ο Απόλλων να επιτύχει η Σπάρτη εκεί που ο Έκατος προκάλεσε την αποτυχία της Αθήνας. Ο Απόλλων βασιλεύει χωρίς να ασχολείται με την βασιλεία του: τα εν τω χώρω και χρόνω, κόσμος και ιστορία, δομούνται ερώντα αυτόν θέλοντας μη θέλοντας, γνωρίζοντας ή αγνοώντας, εις απείκασμα του κάλλους του. Ακριβώς όπως στο εμβληματικό αέτωμα του ναού του Διός στην Ολυμπία το ανθρώπινο πάθος της ύπαρξης, η αρπαγή, ο βιασμός, η άγρια πάλη και ο φόνος της Κενταυρομαχίας, μετουσιώνονται αναλαμβάνοντας την μορφή του κάλλους που απερίσπαστος και αδιάφορος για το γίγνεσθαι στην θεία του τελειότητα επιδεικνύει ο Απόλλων στον άξονα που κρατάει ορθό το παν, στο κέντρο του αετώματος. Εξ άρτου και οίνου κοσμικού, σώμα και αίμα θεού.

***

Στην πρώτη φάση μετά το «πάγωμα» διαμορφώνονται με σαφήνεια δυο γραμμές εξωτερικής και στρατιωτικής πολιτικής, που υπήρχαν μεν και πρωτύτερα χωρίς όμως να συνιστούν συστηματικά δυο διαφορετικές, και αντίθετες, στρατηγικές.

Η μία επιμένει στην αγλαή στρατηγική απομόνωση, στην μη
ανάμειξη της Σπάρτης στις εσωτερικές και εξωτερικές τριβές και
διεκδικήσεις των Ελληνικών πόλεων, στην ελάχιστη απασχόληση με την επιβολή τάξης στον κόσμο.

Η άλλη διεκδικεί την ηγεμονική περιωπή με ενεργητικώτερη και
συστηματικώτερη παρεμβατικότητα στις εξελίξεις του Ελλαδικού
χώρου.

Και οι δυο αποβλέπουν αρχικά στον αυτό σκοπό, την αφιέρωση της Σπάρτης στην Απολλώνια αποστολή της. Αλλά όπως συνήθως αυτό που αρχίζει σαν αναγκαίο κακό καταλήγει να γίνεται αυτοσκοπός, με πρόφαση μόνον την εξυπηρέτηση του θεμελιώδους «τέλους».