Τυνησία: Δεξαμενές νερού στις ερήμους

  To αρτεσιανό «Καλάθι» στην όαση της Νέφτα. (Φωτογραφία: Θάνος Παναγόπουλος).

 

Αποθηκεύοντας πόσιμα ύδατα στο μεσαιωνικό Καϊρουάν και στη Νέφτα του Κατακλυσμού

800. Στην Ιφρικίγια, την εκτεινόμενη από την Τριπολίτιδα -μετέπειτα Λιβύη- στα ανατολικά μέχρι την Κωνσταντίνη της μελλοντικής Αλγερίας στα δυτικά Αφρική των Ελλήνων αναλαμβάνει εξουσία ο Ιμπραΐμ Ιμπν Αλ Αγκλάμπ Ιμπν Σαλίμ, πρώτος εμίρης των Αγλαβιδών. Αυτοί θα κυβερνήσουν την άλλοτε ρωμαϊκή επαρχία της Αφρικής για λογαριασμό του Χαλιφάτου των Αββασιδών, που εκτείνεται από Ινδίες μέχρι Ατλαντικό, έως τις 5 Ιανουαρίου 909. Τότε το κράτος τους θα καταλυθεί από τους Φατιμίδες, ισμαηλίτικη δυναστεία που θα κυβερνήσει το σημαντικότερο σιιτικό χαλιφάτο στην Ιστορία.

856. 6ος εμίρης από τους συνολικά 11, καταγόμενους από τους Ταμίμ (από τα ιστορικότερα αραβικά φύλα) Αγλαβίδες, ανακηρύσσεται ο Αμπού Ιμπραΐμ  Άχμαντ Ιμπν Μουχάμαντ. Θα κυβερνήσει έως τον θάνατό του, στις 28 Δεκεμβρίου 863, ασκώντας φιλειρηνική πολιτική και εγκαινιάζοντας μεγάλα δημόσια έργα.

Ένα από τα έργα που κατασκευάζει μεταξύ 860 και 862 είναι το δίκτυο τεχνητών λιμνών που θα μείνει γνωστό ως «Λεκάνες των Αγλαβιδών». Δημιουργούνται πέριξ της πρωτεύουσας του εμιράτου, του Καϊρουάν, πόλη που ίδρυσαν το 670 οι Ομεϊάδες στη θέση του ρωμαιοβυζαντινού φυλακίου της Καμουνίας που στα αραβικά σημαίνει «στρατώνας». Οι τεχνητές αυτές λίμνες αποτελούν μέρη εκτεταμένου συστήματος λεκάνης απορροής τόσο όμβριων υδάτων όσο και αρδευτικών καναλιών με αφετηρία την κοίτη του Γουάντι Μαργκεγίλ που, όταν δεν έχει ξηρασία, εκβάλλει στον Κόλπο της Χαμμαμέτ στη Μεσόγειο. Με τον τρόπο αυτό οι κάτοικοι της θεωρούμενης τέταρτης ιερής πόλης του Ισλάμ μετά από Μέκκα, Μεδίνα και Ιερουσαλήμ θα έχουν στη διάθεσή τους επαρκή αποθέματα νερού, όπως ταιριάζει σε ένα σημαντικό θεολογικό, φιλολογικό και εκπαιδευτικό κέντρο όπως το Καϊρουάν.

Μετά τον θάνατο του Αμπού Ιμπραΐμ  Άχμαντ Ιμπν Μουχάμαντ θα κυβερνήσει για σύντομο διάστημα, 28 Δεκεμβρίου 863 με 23 Δεκεμβρίου 864, ο αδελφός του Ζιαντάτ Αλάχ Β' Ιμπν Μουχάμαντ. Αυτόν θα διαδεχθεί ο γιος του πρώτου, Μουχάμαντ Β' Ιμπν  Άχμαντ, επί του οποίου το έργο θα επεκταθεί χάρη στον απελεύθερο σκλάβο Χαλάφ Αλ Φατά που ανέλαβε την επίβλεψη.

Η μεσαιωνική «Λεκάνη των Αγλαβιδών».(Φωτογραφία: Θάνος Παναγόπουλος)

Τετάρτη 3 Ιανουαρίου 2001.  Έχοντας αλλάξει χιλιετία στην έρημο, κατευθύνομαι βόρεια προς Μεσόγειο και σταματώ το μεσημέρι στο Καϊρουάν.

Από τα τείχη της παλιάς πόλης παρατηρώ τις Λεκάνες των Αγλαβιδών. Από τις 16 αρχικές δεξαμενές έχουν απομείνει δύο, χωρίς το νερό τους να είναι πια πόσιμο. Περισσότερο αποτελεί πια μνημείο υδραυλικής εφευρετικότητας, παρά λειτουργική υποδομή. Μολονότι φαίνονται στρογγυλές, στην πραγματικότητα είναι πολύγωνες. Η μεγαλύτερη δεξαμενή, σαν λίμνη, σαρανταοκτάγωνη, με διάμετρο 128 μέτρων, είχε στο κέντρο έναν οκτάγωνο πύργο στην κορυφή του οποίου ένα στεγασμένο περίπτερο χρησίμευε ως παρατηρητήριο και μέρος ανάπαυσης και χαλάρωσης του ηγεμόνα.

Η μεγάλη δεξαμενή γέμιζε με νερό που ερχόταν από την αρκετά μικρότερή της δεκαεπτάγωνη λίμνη που ονομαζόταν Αλ Φισκίγια, δηλαδή «δεξαμενή». Σε αυτήν συλλεγόταν το νερό ωσότου η ποσότητά του ήταν ικανή να μεταφερθεί στη μεγαλύτερη μέσω μικρής εξόδου. Κάθε δεξαμενή ήταν ενισχυμένη με στηρίγματα από μπάζα για να προστατευθεί από διαρροές και να αντέξει την πίεση που δημιουργείται από τη μεγαλύτερη δεξαμενή των 53.000 κυβικών μέτρων νερού.

Στο μυαλό μου έρχεται η χθεσινή εκδρομή που έκανα από την Τοζέρ 25 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά, στην όαση της Νέφτα, την πιο εντυπωσιακή από τις οάσεις της ευρύτερης περιοχής της Τοζέρ με πάνω από 400.000 φονικόδεντρα. Εκεί αγόρασα και πέτρινα ρόδα που φυτρώνουν στην άμμο για σουβενίρ. Οι πηγές της Νέφτα που αναβλύζουν από το έδαφος δεν είναι προϊόν βροχής. Τα νερά τους κατεβαίνουν από απομακρυσμένους λόφους κάτω από την καυτή άμμο και διαχέονται οριζοντίως όπως συναντούν στρώματα πορώδους βράχου. Πάνω από αυτές τις υδάτινες διακλαδώσεις της Νέφτα κατασκευάζονται αρτεσιανά φρέατα.  Ένα τέτοιο τεράστιο πηγάδι είναι και το λεγόμενο «Καλάθι της Νέφτα», ένας κρατήρας βάθους 30 μέτρων στα βόρεια της όασης. Τα φοινικόδεντρα όμως χρειάζονται νερό. Αλλά το νερό της όασης σταδιακά εξαντλείται. Θεωρώ πως πρέπει να βρεθεί μια λύση καθώς η όαση αυτή συμβολίζει την ελπίδα.  Ένας αραβικός μύθος λέει ότι εδώ ο Κοστέλ, εγγονός του Νέω, ανακάλυψε μετά τον Κατακλυσμό την πρώτη πηγή πόσιμου ύδατος.

Θάνος Παναγόπουλος-avgi.gr