Ρωγμές στο τουρκολιβυκό μνημόνιο, στρώνοντας το τραπέζι του διαλόγου

Η βουλευτής Αχαΐας του ΣΥΡΙΖΑ και τ. αν. Υπ.Εξ. Σία Αναγνωστοπούλου μιλά στην Κυριακάτικη «Χαραυγή»

«Το τουρκολιβυκό σύμφωνο, παράνομο μεν, παραγωγός δε απειλητικών πραγματικοτήτων, δεν μπορεί να αποκτήσει ρωγμές παρά ”στρώνοντας” το τραπέζι του διαλόγου και των διαπραγματεύσεων στο οποίο πρέπει να παρευρεθούν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, όλοι οι βασικοί παίκτες. 

Το θερμό επεισόδιο στα νότια της Κρήτης -μοιραίο αν η Τουρκία πραγματοποιήσει τις απειλές της- θα οδηγήσει σε διάλογο εκ των υστέρων, υπό το βίαιο βάρος μιας σύγκρουσης. Οι μοιραίοι συμβιβασμοί όμως είναι πάντα οδυνηροί. Η Τουρκία πρέπει να υποχρεωθεί σε διάλογο, αφαιρώντας από το τραπέζι τις απειλές».

 Αυτή είναι η ξεκάθαρη τοποθέτηση της βουλευτή Αχαΐας του ΣΥΡΙΖΑ,  τ. αναπλ. Υπ.Εξ. και  Καθηγήτριας Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, Σίας Αναγνωστοπούλου, σε συνέντευξή της στην «Κυριακάτικη Χαραυγή». 

Η Σία Αναγνωστοπούλου εισηγείται ότι τόσο η ελληνική όσο και η κυπριακή διπλωματία οφείλουν να κινηθούν πολύ δραστήρια -όχι ενημερωτικά αλλά δυναμικά- για να αποφευχθεί οποιαδήποτε ανάφλεξη. Γενικότερα όμως εισηγείται στρατηγικό σχεδιασμό από την Αθήνα με στόχο το διάλογο με την Τουρκία, τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, και με προοπτική τις διερευνητικές, το συνυποσχετικό και τη Χάγη.

Συνέντευξη στη Νίκη Κουλέρμου

1.   Την περασμένη βδομάδα μιλούσαμε για την πιθανότητα θερμού επεισοδίου μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας ενώ αυτή τη βδομάδα έχει προστεθεί και το ενδεχόμενο σύρραξης μεταξύ Αιγύπτου και Λιβύης. Μήπως η περιοχή έχει εισέλθει σε ένα νέο κύκλο διεθνούς κρίσης; 

Οι εστίες κρίσης πια στην Ανατολική Μεσόγειο είναι πάρα πολλές –από τη Συρία μέχρι τη Λιβύη και τώρα την Παλαιστίνη με την επικείμενη προσάρτηση από το Ισραήλ των κατεχομένων -  οι διεθνείς και περιφερειακοί παίκτες διαρκώς αυξάνουν με συγκρουσιακά και επάλληλα συμφέροντα, ενώ οι τοπικοί εμφύλιοι αναζωπυρώνονται διαρκώς με τις πολεμικές παρεμβάσεις δι’ αντιπροσώπων των περιφερειακών παικτών. Η απειλή σύρραξης μεταξύ Αιγύπτου και Λιβύης επιβεβαιώνει την κρισιμότητα και τη γενίκευση της κρίσης, ενώ αποδεικνύει την αποτυχία ειρηνευτικών διαδικασιών. Η συνολική αναθεωρητική κινητικότητα έχει διαμορφώσει πλέον  παράλληλες, απειλητικές  πραγματικότητες: το παράνομο τουρκολιβυκό σύμφωνο λοιπόν, που τέμνει κάθετα την Ανατολική Μεσόγειο, πυροδοτεί πολλές εστίες, όχι μόνο τα ελληνοτουρκικά. 

2. Τι ήταν αυτό που εμπόδισε την Ελλάδα να προχωρήσει σε συμφωνίες οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας της με γειτονικές χώρες, όπως η Κύπρος, η Ιταλία, η Αίγυπτος και η Τουρκία;

Επί χρόνια η ελληνική εξωτερική πολιτική βασίστηκε στο δόγμα της αδράνειας. Στο εσωτερικό της χώρας, εμπεδωνόταν μια μαξιμαλιστική ρητορική, ενώ στο εξωτερικό εδραιωνόταν η λογική της εξάρτησης: προβλέψιμη προσκόλληση σε μια μεγάλη δύναμη προκειμένου να αποφύγουμε τα χειρότερα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα προβλήματα ή οι εκκρεμότητες με τις γειτονικές χώρες να σπρώχνονται κάτω από το χαλί. Το Μακεδονικό αποτελεί την πλέον χαρακτηριστική περίπτωση. Έλειπε λοιπόν ο στρατηγικός σχεδιασμός που θα τοποθετούσε την Ελλάδα ενεργητικά στο επίκεντρο της γειτονιά της, ως εγγυήτρια της ειρήνης, της αλληλεγγύης και της σταθερότητας, το μόνο στρατηγικό σχέδιο ικανό να ανακόπτει τους αναθεωρητικούς σχεδιασμούς. Η λύση του Μακεδονικού άνοιξε νέους δρόμους και έθεσε σε κίνηση την ελληνική εξωτερική πολιτική στη βάση ενός οραματικού πραγματισμού, θεμελιωμένου στο διεθνές δίκαιο και τον έντιμο συμβιβασμό.

Επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ αναζωογονήθηκαν οι διαπραγματεύσεις με την Αλβανία, Ιταλία και Αίγυπτο για ΑΟΖ και έγιναν σημαντικά βήματα.  Στο πλαίσιο άλλωστε του στρατηγικού σχεδιασμού η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν εγκατέλειψε ποτέ το διάλογο με την Τουρκία. Σήμερα που η τουρκική επιθετικότητα παράγει απειλητικές πραγματικότητες –παράνομο τουρκολιβυκό σύμφωνο, κατάθεση χάρτη συντεταγμένων στον ΟΗΕ- ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι επιβεβλημένος. Η κυβέρνηση της ΝΔ, μετά από αρκετούς, κρίσιμους μήνες αδράνειας, υποταγμένης εξάρτησης και αποσπασματικών, άστοχων κινήσεων, προχώρησε στη Συμφωνία με την Ιταλία. Οι συμβιβασμοί που έγιναν θα αποκτήσουν νόημα όταν ενταχθούν σε μια στρατηγική ενεργητικών κινήσεων, ανάμεσα στις οποίες η εντατικοποίηση της προσπάθειας για σύναψη Συμφωνίας με την Αίγυπτο, προκειμένου να «σπάσει» το τουρκολιβυκό σύμφωνο. Η ΝΔ λοιπόν οφείλει τώρα να συγκροτήσει στρατηγικό σχέδιο με στόχο το διάλογο με την Τουρκία, τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, και με προοπτική τις διερευνητικές, το συνυποσχετικό και τη Χάγη. Η Συμφωνία των Πρεσπών είναι εδώ για να μας θυμίζει τα υλικά και το πνεύμα με τα οποία οικοδομείται η ειρήνη.

3. Πώς οφείλουν να αντιδράσουν Λευκωσία και Αθήνα σε περίπτωση ανάφλεξης στην περιοχή- είτε στη Λιβύη, είτε στην περίπτωση διενέργειας γεωτρήσεων από την Τουρκία νότια της Κρήτης; 

Τόσο η ελληνική όσο και η κυπριακή διπλωματία οφείλουν να κινηθούν πολύ δραστήρια –όχι ενημερωτικά αλλά δυναμικά- για να αποφευχθεί οποιαδήποτε ανάφλεξη. Το τουρκολιβυκό σύμφωνο, παράνομο μεν, παραγωγός δε  απειλητικών πραγματικοτήτων, δεν μπορεί να αποκτήσει ρωγμές παρά «στρώνοντας» το τραπέζι του διαλόγου και των διαπραγματεύσεων στο οποίο πρέπει να παρευρεθούν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όλοι οι βασικοί παίκτες. Οι ανορθολογικοί αντιπερισπασμοί του τύπου «τα βρίσκω με τον Χάφταρ για να βρεθώ στο παιχνίδι, ενώ δεν έκανα τίποτα για να συμμετέχω στη διαδικασία του Βερολίνου», υποδηλώνουν –καθ’ ομολογία πια και της ΝΔ- έλλειψη τόλμης και σχεδιασμού. Το θερμό επεισόδιο στα νότια της Κρήτης –μοιραίο αν η Τουρκία πραγματοποιήσει τις απειλές της- θα οδηγήσει σε διάλογο εκ των υστέρων, υπό το βίαιο βάρος μιας σύγκρουσης. Οι μοιραίοι συμβιβασμοί όμως είναι πάντα οδυνηροί. Η Τουρκία πρέπει να υποχρεωθεί σε διάλογο, αφαιρώντας από το τραπέζι τις απειλές.

4. Μέσα από ποιά οπτική μπορεί να αποτιμηθεί σωστά η αξία των τριμερών συνεργασιών που συνήψαν τα τελευταία χρόνια Κύπρος και Ελλάδα με την Αίγυπτο και το Ισραήλ, όταν αυτές έγιναν κόκκινο πανί για την Τουρκία;

Οι τριμερείς συνεργασίες αποτελούν μέρος μιας στρατηγικής περιφερειακών πρωτοβουλιών, που δεν απέβλεπε στην περιθωριοποίηση της Τουρκίας αλλά στη συγκρότηση μιας πολυδιάστατης πολιτικής, μιας εκ νέου ισορροπίας και σταθερότητας στην κλυδωνιζόμενη, και από το νεοθωμανικό αναθεωρητισμό της Τουρκίας, περιοχή. Από την άλλη μεριά βέβαια, οι τριμερείς συνεργασίες δείχνουν τα όρια τους, αν δεν πάνε παράλληλα με την επίλυση των προβλημάτων. Όσο το Κυπριακό παραμένει ανοικτό ή οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε ένταση και με εκκρεμότητες, οι τριμερείς συνεργασίες δεν θα μπορούν να διαμορφώσουν μια διαρκή, σταθεροποιητική πραγματικότητα, όχι επειδή γίνονται κόκκινο πανί για την Τουρκία, αλλά γιατί η ειρήνη δεν μπορεί να τέμνεται από σημεία που εν δυνάμει λειτουργούν αποσταθεροποιητικά ή από κενά στη γεωγραφία της περιοχής.  Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ επεδίωκε, παράλληλα με τις τριμερείς, το διάλογο με την Τουρκία και την επίλυση του Κυπριακού.

5.Τελικά η ΕΕ δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να ελέγξει με ουσιαστικό τρόπο την Τουρκία και να εμποδίσει τις επεκτατικές της βλέψεις στην Ανατολική Μεσόγειο;

Η ΕΕ στερείται ενιαίας εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής και βεβαίως μηχανισμών άσκησής της. Συγχρόνως, λόγω εσωτερικών αντιπαραθέσεων, δεν είναι σε θέση να διαμορφώσει μια ενιαία, προσφυγική-μεταναστευτική πολιτική. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι, από τη μια μεριά η Τουρκία να αποτελεί τον απόλυτο Άλλο για την ΕΕ και, ταυτοχρόνως, την εγγύηση της ισορροπίας ανάμεσα στα κράτη-μέλη, λόγω προσφυγικού-μεταναστευτικού. Η έλλειψη ευρωπαϊκής, εξωτερικής πολιτικής αφήνει τα περιθώρια στην Τουρκία να επιβάλλεται, ακόμα και ως παραγωγός προβλημάτων, ως ο βασικός παράγοντας της λύσης τους.

Η Ελλάδα -και η Κύπρος- πρέπει, με την ευκαιρία της Γερμανικής Προεδρίας, να πρωτοστατήσει, όπως με το Ελσίνκι (1999-2004) ή τη θετική ατζέντα με βάση το προσφυγικό (2015-2016), για ενίσχυση του ευρωτουρκικού διαλόγου. Η απειλή κυρώσεων είναι η μια όψη, η προοπτική αναθεώρησης της τελωνειακής ένωσης ή η καθιέρωση ισχυρού μηχανισμού νόμιμης επανεγκατάστασης προσφύγων από την Τουρκία στην ΕΕ, είναι η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος: του ευρωτουρκικού διαλόγου. Στο διάλογο πρέπει να συμπεριληφθούν τα δικά μας: σεβασμός του διεθνούς δικαίου στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Η ΕΕ δεν κινητοποιείται αν δεν πιεστεί να εμπλακεί, όπως έδειξε και η διεύρυνση στα δυτικά Βαλκάνια.

6.Το Κυπριακό παραμένει βαρίδι στις ελληνοτουρκικές σχέσεις; Ποιές είναι οι προοπτικές του μετά το Κραν Μοντάνα και υπό τα νέα δεδομένα και εξελίξεις στην περιοχή;

Η λύση του Κυπριακού, με διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία, παραμένει ένα από τα σημαντικά κλειδιά για την ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή μας. Κι αυτό το κλειδί πρέπει επιτέλους να χρησιμοποιηθεί, ειδικά τώρα με τις γεωπολιτικές αναταράξεις που προκαλούνται στην περιοχή. Ο καλύτερος τρόπος να εξουδετερωθούν και να απονομιμοποιηθούν οι αναθεωρητικές και αποσταθεροποιητικές τάσεις της Τουρκίας είναι οι Ε/Κ και οι Τ/Κ να ξαναπιάσουν το νήμα των συνομιλιών με άμεσο στόχο τη λύση. Η αποτυχία του Κραν Μοντανά και η ανανεωμένη επιθετικότητα της Τουρκίας φαίνεται να μην αφήνει πολλές προοπτικές, θεωρώ ωστόσο ότι ακριβώς η κρισιμότητα της κατάστασης δημιουργεί απρόβλεπτες ρωγμές. Οι συνομιλίες για το Κυπριακό αποτελούν ευκαιρία για την εκμετάλλευση των ρωγμών, ιδιαίτερα αν επανεκλεγεί ο Μουσταφά Ακιντζί. Δεν πρέπει με τίποτα λοιπόν να χαθεί αυτό το νήμα σταθερότητας και ειρήνης για την Κύπρο αλλά και για την ευρύτερη περιοχή. Η μη λύση του Κυπριακού διευκολύνει το τουρκικό σχέδιο της γαλάζιας πατρίδας. Όσοι πιστεύουν ότι η μη λύση είναι πατριωτισμός πλανώνται πλάνην οικτρά.