Προσκύνημα στο Δρούτσουλα του αρχιπελάγους των μαρτυρίων

Δρούτσουλας Ικαρίας. Φθινόπωρο του 1947. Πατρινοί εξόριστοι μπροστά στο καμπαναριό των Αγίων Πάντων, στην πλατεία του χωριού. Στην πρώτη σειρά με το γιλέκο ο αρχιεργάτης της «Ελεύθερης Αχαΐας» του ΕΑΜ Μήτσος Μόσχος και αριστερά του ο μικρός του χωριού φορώντας τιράντες.

Με οδηγό την ιστορική μνήμη και μία φωτογραφία τραβηγμένη πριν εβδομήντα χρόνια...

Το μνημείο στην πλατεία του Δρούτσουλα.

Ήταν ανήμερα της επετείου ίδρυσης του ΕΑΜ, όταν ανηφόριζα  το ικαριώτικο βουνό της Αίθρας, αρχές φθινοπώρου του 2017.

Ήταν μία απόφαση που ενώ την είχα πάρει από καιρό, δεν την έκανα πράξη κι όλο αναβολή στην αναβολή ήμουν, επί κάμποσα χρόνια, λες και κάτι με κρατούσε. Κι αλίμονο δεν βρισκόμαστε δα στα πέτρινα χρόνια, που ένας Πατρινός στο νησί αυτό σήμαινε πως πίσω του γράφεται το οικογενειακό του δράμα.

Τόπος εξορίας κρατουμένων του κοινού Ποινικού Κώδικα, ζωοκλεπτών και λαθρεμπόρων και μόνον δύο πολιτίκών επί δικτατορίας Μεταξά, έμελλε στα επόμενα χρόνια να γνωρίσει χιλιάδες πολιτικούς κρατουμένους.  

Εθνικόφρων Επιτροπή Δημόσιας Ασφαλείας, πρόταση του Διοικητού της υγιούς σκεπτόμενης  Ασφαλείας Πατρών, αυτής που μόλις πριν τρία χρόνια ήταν βουτηγμένη στο βούρκο της άθλιας  συνεργασίας με τον Γερμανό καταχτητή, η οποία την κατέστησε αναξιόπιστη στα μάτια της πατραϊκής κοινωνίας, αλλά, εντούτοις  η εμφυλιοπολεμική κυβέρνηση ξέπλυνε την ντροπή της Αστυνομίας, όπως και της Βασιλικής Χωροφυλακής, με την απονομή τίτλων εθνικοφροσύνης!

Κι από κοντά προτροπή του διορισμένου Νομάρχη και συμφωνία του εκπροσώπου της στραβέγκλως δικαιοσύνης. Κοινώς όλων των αντιπροσώπων που στην Κατοχή έδωσαν όρκο πίστης στον Βασιλιά της Ιταλίας, για να διατηρήσουν τη θεσούλα τους, όταν οι καταχτητές τσαλαπατούσαν πάνω στη  ελληνική υπερηφάνεια!

Όπως και να το κάνουμε, 70 χρόνια από τότε που το νησί της ξεγνοιασιάς, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, «φιλοξένησε» για δύο χρόνια πολιτικούς αντιπάλους του καθεστώτος, σε τίποτε δεν θυμίζει εκείνη την εποχή. Τα στοιχεία είναι αμφιλεγόμενα, μιλούν για επτάμισι χιλιάδες εξορίστους, που κατανεμήθηκαν αναγκαστικά σε δέκα ορεινά χωριά της. Οι ίδιοι οι εξόριστοι ανεβάζουν τους συντρόφους τους στις είκοσι χιλιάδες.

Πατρινοί εξόριστοι φωτογραφίζονται στους βράχους του Εύδηλου Ικαρίας. Φθινόπωρο του 1947. Την ίδια εποχή εμφανίζονται οι πρώτες αντάρτικες ομάδες στα ψηλά του νησιού.  Μήτσος Μόσχος διακρίνεται δεξιά καθισμένος στην πάνω σειρά.

Με αυτές τις σκέψεις, αποφασίζω ότι ανυπερθέτως την ημέρα ίδρυσης του ΕΑΜ, που συνέπεσε με την ακτοπλοϊκή μου αναχώρηση, θα πήγαινα επίσκεψη μνήμης. Σκοπός το χωριό Δρούτσουλας. Εκεί που το φθινόπωρο του 1947, επί υπουργού Ναπ. Ζέρβα, αναίτια εξορίστηκαν αρκετοί Πατρινοί, από τον χώρο των ΕΑΜιτών, των κομμουνιστών, δημοκρατών και άλλων αριστερών!

Η επίσημη δικαιολογία ήταν η τήρηση της τάξης και ασφάλειας στην Πάτρα, που απειλούνταν από το ΔΣΕ. Σημειώνω ότι στην Αχαΐα, το έτος αυτό η παρουσία ανταρτών μετριόταν στα δάκτυλα και μόλις πριν ένα χρόνο στην 2η Ολομέλεια του ΚΚΕ το 1946, είχε ληφθεί απόφαση που κρατήθηκε μυστική, όσον αφορά το άρθρο που προέβλεπε  προσφυγή στα όπλα, εάν χρειαστεί. Και αυτή η διττή απόφαση συνέβαλε στην αναβλητικότητα. Μόνον ελάχιστοι  αυτοαμυνίτες ήσαν που είχαν βγεί στο βουνό.

Με μπαμπούλα τα παραπάνω, η συνεργασία Λαϊκών και Φιλευθέρων, η Δεξιά με ολόκληρο τον εσμό των ταγματαλητών, Χιτών, ΕΟΒιτών και άλλων παρακρατικών και με κολαούζους τους Κεντρώους πολιτικούς, έσερνε τη χώρα στη φωτιά του Εμφυλίου.

Και δεν άργησε η χώρα να βρεθεί  παρά θίν' αλός!

Στις 17 Ιουλίου 1947, ανακοίνωση της Γεν. Ασφαλείας Πατρών αναφέρει ότι έγιναν συλλήψεις πατρινών με την αιτιολογία ότι διενεργούσαν παράνομον έρανον και  κίνηση προς οργάνωση ενόπλων ομάδων!

Δημοσίευμα των ημερών του Ιουλίου 1947.

Κώστας Τζώρας τυπογράφος, Παν. Κουλουβάρδης, Δημ. Μόσχος αρχιεργάτης της Ελεύθερης Αχαΐας, που την δήμευσε το καθεστώς, Κωνστ. Αρώνης συντάκτης, μεταξύ των συλληφθέντων, απ' όλες τις επαγγελματικές τάξεις. Φίμωση των ΕΑΜίτικων εντύπων. Ανάμεσα σε καμιά σαρανταριά ονόματα  και αυτά των παραπάνω.

Δύο ημέρες μετά η Γεν. Ασφάλεια ανακοινώνει την σύλληψη άλλων δύο δημοσιογράφων της «Ελεύθερης Αχαΐας», των Π. Ματιάτο και Επαμ. Σκαλτσά! Έγραψαν ειδήσεις για τις κινήσεις των ανταρτών!

Αλλά και στις 29-7-1947, συνελήφθησαν από την Γεν. Ασφάλεια ο  δημοσιογράφος Επ. Σκαλτσάς και ο Χρ. Ρουμελιώτης.

Από κοντά έρχονται ειδήσεις για εμφάνιση συμμορίας υπό τον Πέρδικα, που εγκαθιστά το αρχηγείο της στα Τρόπαια, είσοδος ανταρών στο χωριό  Αγ. Βαρβάρα  κι άλλες σποραδικές ειδήσεις δυναμιτίζουν το κλίμα.

Υπό αυτές τις συνθήκες τον Ιούλιο του 1947, αγωνιστές του ΕΑΜ, μέλη του ΚΚΕ και άλλοι δημοκράτες μεταφέρονται στην Ικαρία, που επελέγη ως τόπος εξορίας αν και δεν συγκεντρώνει τις προύποθέσεις, αφού την ίσια εποχή, στο βουνό της, την Αίθρα δρουν ολιγομελείς αντάρτικες ομάδες, οι οποίες όμως διατηρήθηκαν μέχρι τέλους του Εμφυλίου και διαλύθηκαν μετά από αυτόν!

Τούτη η κατάσταση έφερε για ένα τρίμηνο και την ομάδα των πατρινών κομμουνιστών στο Δρούτσουλα, χωριό ορεινό με μάλλον λίγους κατοίκους (σ.σ.: αν και δεν κατέχω τα απογραφικά στοιχεία της εποχής για να το στηρίξω ατράνταχτα) όπως μου ανέφερε πότε πότε ο πατέρας μου Μήτσος Μόσχος, που ήταν από τους... παραθερίζοντες, κατ' εντολή της Δημόσιας Επιτροπής Εκτοπίσεων!

Υπό τον φόβο των αντάρτικων  ομάδων που δρούσαν  στο βουνό, το καθεστώς αποφασίζει την μεταφορά των εξορίστων στα πεδινά, εν προκειμένω στον Εύδηλο.

Ωστόσο από κείνη τη διαμονή, στο Δρούτσουλα, πρόλαβε να τραβηχτεί μία ομαδική  φωτογραφία, που δείχνει τους εξορίστους να ποζάρουν μπροστά σε έναν καλοβαλμένο πέτρινο σωρό.

Η συντροφικότητα δεν τους εγκατέλειψε όπως λένε μαρτυρίες συνεξορίστων. Μοιρασμένοι στα σπίτια του χωριού κια χωρίς καμία μέριμνα του κράτους, έπρεπε να επιβιώσουν, σε ένα χωριό ορεινό με φτωχούς κατοίκους, που τους έδερνε η ανέχεια!

Εκεί βρέθηκαν... σιτιστής χωρίς ώνια ο Ανδρ. Γεωργίου, βοηθός ο Μήτσος Μόσχος, δίπλα του ο μπακάλης και συμπολεμιστής του στο Αλβανικό, Δημ. Καλαϊτζής  και αρκετοί άλλοι, όπως ο ΕΑΜίτης έμπορος της οδού Αγ. Νικολάου  Θωμάς Αναγνώστου.  

Αυτή φωτογραφία, που δείνει τον πατέρα μου να κάθεται οκλαδόν,  για μνημείο φαίνεται με την πρώτη ματιά. Και με στοιχείο  αυτήν ξεκίνησα το οδοιπορικό.

Ταξιδεύοντας με την μνήμη μου σε βάθος χρόνου, προσπάθησα να αναπλάσω τα συμβάντα. Ανεβαίνοντας στην κορυφή του βουνού συναντώ το Μαυράτο, τουριστικό μεγαλοχώρι σήμερα και η μνήμη  μου συναντά τον αγωνιστής Ηλία Αντωνόπουλο, αείμνηστο  από πρόπερσι, να μου διηγείται στη αυλή του σπιτιού του, την επιστροφή του από την εξορία και την υποδοχή που του επιφύλαξε ο πατέρας του, στο πατρικό του στην Εγλυκάδα, απέναντι από τον σταθμό Χωροφυλακής.

Στις 10 Ιουλίου 1947 δημοσιοποιούνται οι συλλήψεις πατρινών.

-Ήρθες ε;

-Ναι πατέρα. Από την εξορία ήρθα, δεν θα με καλωσορίσεις;

-Τι ήρθες, αφού σε λίγο πάλι θα σε ξαναπάρουν. Μην αφήσεις τα πράματά σου.

Ένα σάκο με λίγα ρούχα δηλαδή.

Και βγήκε αληθινός, ο γέροντας πατέρας, την επόμενη εβδομάδα.

Έπρεπε να δίνω τακτικό παρών στην Αστυνομία της Πάτρας, παρόλο που η Χωροφυλακή ήταν απέναντι από το σπίτι μου. Και οι... φωστήρες  βρήκαν να με ταλαιπωρούν κατεβάζοντάς με στην πόλη, μου έλεγε ο μακαρίτης Ηλίας

Τέλος πάντων. Μόλις έπεσα στην από κει πλαγιά του  βουνού, λίγο πριν τον Εύδηλο, μία ταμπέλα χωμένη στα φυλλωσιά, μου έδειχνε το δρόμο. Αμ μπορεί να ειπωθεί δρόμος, αυτό... βομβαρδισμένο τοπίο!

Η απογραφή του 2011, αναφέρει 24 κατοίκους, αλλά εγώ θα ανέβω και πάλι στο βουνό, ότι και να γίνει... Με 1.600 κυβικά στα πόδια σου είναι ντροπή η οποιαδήποτε υπαναχώρηση. Κάποια στιγμή φθάνω έξω από το χωριό, με την αγωνία εάν θα βρω ψυχές να μιλήσω μαζί τους, αλλά στο πρώτο σπίτι που κτυπώ την πόρτα απογοητεύομαι.

Ευτύχημα ότι περαστικός με το τετρακινητήριο ΙΧ του προσφέρεται να με βοηθήσει. Κι εκεί έρχεται η έκπληξη. Στο χωριό ζουν μόνον δύο οικογένειες!

Ρωτώ για την ύπαρξη του μνημείου. Όχι δεν υπ΄ρχει είναι η απάντηση. Άλλη απογοήτευση κι αυτή.

-Μάλλον σε λάθος χωριό είστε.

Κι όμως είμαι τόσο σίγουρος για το χωριό, αλλά το μνημείο, που είναι;

-Ρωτήστε στην πλατεία εάν βρείτε κάποιον! Κι εμείς στο σπίτι μας, ο πατέρας μου φιλοξένησε αρκετούς εξόριστους.  Αν ερχόσαστε νωρίτερα θα τον προλαβαίνατε πριν πεθάνει, τους γνώριζε σχεδόν όλους...

Συνεχίζω και στην πλατεία χωριού συναντώ την μοναδική παρουσία τριών ηλικιωμένων  γυναικών, να απλώνουν λιόπανα. Μία κυρία που μένει μόνιμα στο χωριό και την αδελφή της με την νύφη τους ως επισκέπτριες από την Αθήνα, που σε λίγες ημέρες θα επιστρέψουν στις υποχρεώσεις τους!

Στο χωριό βασιλεύει η απόλυτη ερημιά... Κι εκεί στη μέση της πλατείας να ορθώνεται ένας ευμεγεθής κώνος ξερολιθιάς. Και στην κορυφή του να κρέμεται το καμπαναριό της διπλανής εκκλησίας, υποστηριγμένο με σιδηροδοκούς, μετά τον σεισμό που το κτύπησε. Άγιοι Πάντες το όνομά της, όπως πληροφορήθηκα, χτισμένη πριν από δύο αιώνες τουλάχιστον.   

Και μία γηραιά κυρία μόνη, χειμώνα καλοκαίρι, ως φάρος να φωτίζει την ιστορική μνήμη.

Αυτή η ξερολιθιά, είναι που απαθανατίστηκε στη φωτογραφία εδώ κι εβδομήντα χρόνια, που έφθασε στην Πάτρα. Κι αν δεν είναι μνημείο από τα συνηθισμένα που γνωρίζουμε, ετούτη η παρουσία της ακόμα και σήμερα αποτελεί αχνάρι Ιστορίας, που γράφηκε από αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Οι οποίοι ως νέοι άνθρωποι έζησαν εκεί, αρμονικά με τους ντόπιους  και έγιναν ένα μαζί τους, στη δουλεία στο χωράφι, αλλά και στη συναναστροφή με τα κορίτσια τους.

-Πολλοί παντρεύτηκαν κορίτσια μας και έμεινα  στο νησί και πρόκοψαν. Ήσαν καλοί άνθρωποι, μου αφηγείται η γερόντισσα κυρία της δρακογενιάς  των πέτρινων χρόνων!

Αναχωρήσαμε με τη γυναίκα μου, κατεβαίνοντας  στον Εύδηλο και με την κρυφή υπόσχεση να βρεθούμε πάλι εκεί, ενώ η φωνή της κυρίας που μας φιλοξένησε μας προέτρεπε:

-Μην ξεχνάτε το χωριό μας, να μας θυμάστε πότε, πότε...

Πως να ξεχάσεις το νησί της Ικαρίας, στο αρχιπέλαγος των μαρτυρίων, το Αιγαίο, όπου ανάμεσα στις χιλιάδες ανώνυμους αγωνιστές βρέθηκαν εξόριστοι το 1947 κορυφαίοι ηγέτες, όπως ο γραμματέας του ΕΑΜ Μήτσος Παρτσαλίδης, ο αρχηγός του ΕΛΑΣ Στέφανος Σαράφης κ.α.;