Η Χριστίνα Μουστακλή μιλάει σήμερα στην «Αυγή»:

50 χρόνια από τη μαύρη επέτειο της 21ης Απριλίου 

«Μ' ενημερώνει ότι σε λίγους μήνες, αν όλα πάνε καλά, θα βγει το βιβλίο - βιογραφία του Σπύρου Μουστακλή, εμβληματικού αγωνιστή απέναντι στη δικτατορία. Μέσα στην τσάντα βρίσκονται φωτοτυπημένα σήμερα -τότε σε ένα μικρό χαρτί για να μην γίνουν αντιληπτά όσα της έλεγαν οι ΕΣΑτζήδες και όσα γίνονταν την κάθε ημέρα ξεχωριστά από τις 47 που αγνοούνταν ο Σπύρος Μουστακλής από τη σύλληψή του, στις 22 Μαΐου του 1973, κι έπειτα».

Ο αγωνιστής που ήξερε, αλλά δεν έκανε πίσω!

Αφού πρώτα αφήνει τα πράγματά της στην άκρη, σ' ένα από τα σκαλοπάτια του κτηρίου που ήταν κάποτε τόπος βασανιστηρίων για τους πολιτικούς κρατούμενους, η Χριστίνα Μουστακλή βαδίζει με σταθερά βήματα, ευθύ βλέμμα και λουλούδια στο χέρι για να αποτίσει ξανά φόρο τιμής στον άνθρωπό της.

 
Ανάμεσα στα πράγματα που μένουν στο σκαλοπάτι βρίσκεται κι ένα μπαστουνάκι, το οποίο εκείνη τη στιγμή περισσεύει. Και πώς να ήταν διαφορετικά σε έναν τόπο όπου περίσσευε το θάρρος των αγωνιστών.

Τα λουλούδια που αφήνει, με κόκκινα και μπλε άνθη, τα είχε κόψει από τις γλάστρες του σπιτιού της, τις οποίες καθημερινά περιποιείται. Η χειρονομία δεν θα ήταν το ίδιο αυθεντική με λουλούδια αγορασμένα. Αφού κοντοστέκεται για λίγα δευτερόλεπτα, απομακρύνεται από την προτομή και μαζεύει τα πράγματα που άφησε πίσω. Στον ώμο της κρεμάει μία τσάντα, στην οποία έχει χωρέσει τις αναμνήσεις της και το παρελθόν που βρίσκεται πίσω, αλλά εκείνη, όσο επώδυνα συναισθήματα κι αν προκαλεί η θύμησή του, δεν θέλει να αφήσει να ξεχαστεί.

Μ' ενημερώνει ότι σε λίγους μήνες, αν όλα πάνε καλά, θα βγει το βιβλίο - βιογραφία του Σπύρου Μουστακλή, εμβληματικού αγωνιστή απέναντι στη δικτατορία. Μέσα στην τσάντα βρίσκονται φωτοτυπημένα σήμερα -τότε σε ένα μικρό χαρτί για να μην γίνουν αντιληπτά όσα της έλεγαν οι ΕΣΑτζήδες και όσα γίνονταν την κάθε ημέρα ξεχωριστά από τις 47 που αγνοούνταν ο Σπύρος Μουστακλής από τη σύλληψή του, στις 22 Μαΐου του 1973, κι έπειτα.

Σε μια συζήτηση που κράτησε σχεδόν δύο ώρες στο Μουσείο Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Αντίστασης που στεγάζεται σε ένα από τα τέσσερα κτήρια του πρώην στρατοπέδου ΕΑΤ - ΕΣΑ, του άντρου των βασανιστών της χούντας στην καρδιά της Αθήνας, μοιράστηκε αναμνήσεις.

Ο χώρος πλέον δεν θυμίζει σε τίποτα εκείνη τη σκοτεινή περίοδο. Καταπράσινος και με όμορφα λιθόκτιστα κτήρια, σε ξεγελά για την ιστορία του. Κάποτε όμως ήταν «κρανίου τόπος» μας λέει η Χριστίνα Μουστακλή και σ’ αυτόν τον χώρο όλες οι ανθρώπινες αξίες καταπατήθηκαν, πόσο μάλλον στην περίπτωση του Σπ. Μουστακλή, που τα χτυπήματα από τους ΕΣΑτζήδες έφτασαν να προκαλέσουν την παράλυσή του και την απώλεια της ομιλίας του. Το μοιραίο χτύπημα δόθηκε στην αριστερή καρωτίδα. «Ήταν σαν να έπαθε εγκεφαλικό».

Όσο συζητάμε, η κ. Χριστίνα, γεννημένη το 1939, πίνει αργά τον ελληνικό καφέ της και παίζει νευρικά με ένα πακέτο χαρτομάντιλα. Συχνά αλλάζει κατεύθυνση στο βλέμμα της σε μια προσπάθεια να μην αφήσει τα μάτια της να προδώσουν τη συγκίνηση που νιώθει ακόμη έντονα, παρότι πέρασαν 50 χρόνια από την επιβολή της δικτατορίας, 31 χρόνια από το θάνατο του συζύγου της και 44 από τον τραγικό τραυματισμό του, τον οποίο απέκρυπταν για περισσότερο από ένα μήνα οι χουντικοί.

“Συνελήφθη στις 22 Μαΐου, περίπου στις 5 με 6 το απόγευμα. Την προηγούμενη μέρα είχαμε επισκεφθεί τον αντιναύαρχο Λεωνίδα Βασιλικόπουλο, που συμμετείχε στο Κίνημα του Ναυτικού, σε νοσοκομείο στην Καλλιθέα, καθώς είχε υποστεί γαστρορραγία. Ο Σπύρος μου είχε πει ότι θα πηγαίναμε σε έναν φίλο του, που τον έλεγαν Κώστα, στη Ν. Σμύρνη. Προφανώς ήθελε να πάμε έτσι για να αποφύγει την παρακολούθηση. Παρακολουθούσαν όμως και τον Λ. Βασιλικόπουλο, έτσι την επόμενη μέρα συνέλαβαν τον Σπύρο, τη στιγμή που είχε κατέβει κάτω επειδή περίμενε τον μπογιατζή να μας φτιάξει το σπίτι”.

 

"Για να πιστέψουν ότι είναι στρατιωτικός, έβγαζε ταυτότητα"

Παρότι δεν ήταν καθόλου σύνηθες, ο Σ. Μουστακλής ήταν στρατιωτικός με προοδευτικές ιδέες. “Στις παρέες, όταν κουβέντιαζαν, όσοι τον πρωτογνώριζαν, δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι είναι στρατιωτικός. Έτσι εκείνος να αναγκαζόταν να βγάλει ταυτότητα για να το αποδείξει”. Κατά την περίοδο της δικτατορίας συμμετείχε στο Κίνημα του Ναυτικού και σε άλλες αντιστασιακές οργανώσεις.

Παρότι ήξερε τι σήμαινε να συμμετέχει στην Αντίσταση, τι σήμαινε απομόνωση και εξορία, έχοντας μάθει για την τύχη όσων γνωστών και φίλων, δεν έκανε πίσω. Το 1971, όταν αφέθηκε ελεύθερος μετά την πρώτη του σύλληψη το 1969 για τη συμμετοχή στην αντιστασιακή ομάδα Ελεύθεροι Έλληνες, οι ΕΣΑτζήδες τον είχαν προειδοποιήσει “Αν σε πιάσουμε και δεύτερη φορά, τότε, αν φύγεις από εδώ, θα σε σηκώσουν τέσσερις”.

 

"Όταν βρισκόταν στο σπίτι, έτριβε σπίρτα..."

Η γυναίκα του θυμάται ένα χαρακτηριστικό περιστατικό από την καθημερινότητά τους: “Όταν βρισκόταν στο σπίτι, έτριβε σπίρτα σε ένα μάρμαρο. Επειδή ο Σπύρος ήταν από το Μεσολόγγι, όπου φτιάχνουν μόνοι τους τα βεγγαλικά, του λέω βλέποντάς τον: ‘Εσείς οι Μεσολογγίτες δεν μπορείτε να ξεχάσετε την τέχνη σας να φτιάχνετε στρακαστρούκες!’. Δεν μου είπε τίποτα, έσφιξε τα χείλη του για να μην γελάσει! Τα σπίρτα ως γνωστόν έχουν πυρίτιδα, δεν πήγαινε όμως για βεγγαλικά...”.

“Μερικές φορές το ένα κακό φέρνει το άλλο” μου λέει η Χριστίνα Μουστακλή, που θυμάται με κάθε λεπτομέρεια εκείνες τις στιγμές. “Σάββατο βράδυ 19 Μαΐου προς Κυριακή, ο Σπύρος έφυγε με το αμάξι για το Μεσολόγγι. Την Κυριακή το πρωί δεν είχα σηκωθεί νωρίς όπως άλλες ημέρες. Κάποια στιγμή χτύπησε το τηλέφωνο, το οποίο άκουσε και η μικρή μας κόρη, μικρότερη από ενάμισι έτους. 

Εγώ πήγα να μιλήσω στο γραφείο μου, όμως η μικρή ξύπνησε με το τηλεφώνημα και, όταν άνοιξε τα μάτια της, τρόμαξε, γιατί δεν είδε ούτε εμένα ούτε τον πατέρα της. Άρχισε να μας ψάχνει και πήγε στην κουζίνα. Εγώ είχα φτιάξει λίγο νωρίτερα καφέ και είχα αφήσει ένα μεγάλο φλιτζάνι στο πάγκο της κουζίνας άκρη - άκρη. Η μικρή τράβηξε το φλιτζάνι κι έπεσε πάνω της ο ζεστός καφές, που προκάλεσε εγκαύματα στο ένα μέρος του προσώπου και στο χέρι της”.

Μαθαίνοντας ο Σπ. Μουστακλής για τον τραυματισμό της κόρης του επέστρεψε άρον - άρον στην Αθήνα. Λίγες ώρες μετά, κι ενώ είχε προηγηθεί η επίσκεψη στον Λ. Βασιλικόπουλο, συνελήφθη. Πρώτα τον πήγαν στη Γενική Ασφάλεια και τέσσερις ημέρες αργότερα, στις 26.5, τον πήγαν στο ΕΑΤ - ΕΣΑ.

“Τον πήγαν στις 6 το απόγευμα και στις 12 τον είχαν τελειώσει. Τον χτυπούσαν 6 άτομα με κλομπ, κλωτσιές και μπουνιές. Τον άφησαν επί ώρες λιπόθυμο και πεταμένο στο τσιμέντο με αίματα και ούρα. Τον είδαν επίσης να έχει μια πατσαβούρα στο πρόσωπο. Μπροστά από το κελί όπου τον βασάνιζαν έφεραν μάλιστα κι έναν άλλο αξιωματικό, τον Καραμήτσο, που συμμετείχε στο Κίνημα του Ναυτικού και του είπαν ‘Έλα να δεις τον φίλο σου, έτσι θα σε κάνουμε και σένα’".

Το πότε τραυματίστηκε από τα χτυπήματα ο Σπ. Μουστακλής το κατάλαβε η Χριστίνα όταν πήρε τον ιατρικό του φάκελο στα χέρια της. “Πήρα τον φάκελο και άρχισα να τον ξεφυλλίζω. Ήξερα σε ποιες εξετάσεις οι γιατροί γράφουν ημερομηνία, λόγω επαγγέλματος. Και τότε κατάλαβα ότι μου έλεγαν ψέματα, καθώς μου είχαν πει ότι είχε τραυματιστεί μόλις 10 μέρες πριν. Όταν τους ρώτησα πώς το έπαθε, ο ένας από τους διοικητές του στρατοπέδου στο ΕΑΤ - ΕΣΑ μου είπε ότι εκεί που μιλούσαν στο γραφείο έπεσε κάτω. Ο Σπύρος όμως ήταν υγιής και είχε κάνει πρόσφατα τσεκ απ. Αν είχε κάτι, θα το γνώριζα”.

 

"Έφυγαν νωρίς..."

Τελικώς ο Σπύρος Μουστακλής στάθηκε ξανά όρθιος, δεν κατάφερε όμως να ξαναμιλήσει. Έζησε 13 χρόνια ακόμη, έως τις 28 Απριλίου του 1986, όταν πέθανε από έμφραγμα σε ηλικία 60 ετών. Μένει πλέον να γραφτεί η τελευταία σελίδα της ζωής του με τη συγγραφή ενός βιβλίου.

“Με σοκάρει το ότι οι πρωταγωνιστές εκείνη της περιόδου έχουν φύγει οι περισσότεροι από τη ζωή κι έφυγαν νωρίς. Λέω στην κοπέλα που με βοηθάει να γράψουμε το βιβλίο, αυτός πέθανε, αυτός, αυτός... Είναι όμως μια υποχρέωση που έχω θέσει στον εαυτό μου και θέλω να την ολοκληρώσω. Πρέπει να μην ξεχάσουμε”. 

Πρέπει όμως και να μάθουμε. Στον χώρο γινόταν παράλληλα η διεξαγωγή της Documenta 14. Αρκετά από τα παιδιά που εξυπηρετούσαν δεν γνώριζαν καν το όνομα του Σπ. Μουστακλή, παρότι η προτομή του και οι ελάχιστες βασικές πληροφορίες βρίσκονταν σε απόσταση αναπνοής.

 Παπαντωνίου Κώστας-avgi.gr