Ή… το αίνιγμα της δημιουργικότητας
«Ό,τι
ο άνθρωπος δεν ξέρει ή δεν σκέφθηκε καλά,
το
λαβύρινθο του στήθους μεσ’ τη νύχτα διαπερνά»
Γκαίτε
Βαθύτατα
καλλιεργημένος άνθρωπος ο θεμελιωτής της σύγχρονης ψυχολογίας, ήταν
παράλληλα εξαιρετικός ομιλητής και διεισδυτικός συγγραφέας. Ο ίδιος
δήλωνε θαυμαστής του έργου των αρχαίων Ελλήνων, της κλασικής γερμανικής
φιλολογίας, του Γκαίτε, του Σίλλερ, του Χάινε, αλλά και του Σαίξπηρ, του
Ζολά, του Ντοστογιέφσκι.
«Δηλώνω
προκαταβολικά πως δεν είμαι γνώστης της τέχνης, αλλά πρακτικός. Έχω
παρατηρήσει συχνά ότι με τραβάει περισσότερο το περιεχόμενο ενός έργου
τέχνης απ’ ό,τι οι μορφολογικές και τεχνικές του ιδιότητες», έγραφε αναλύοντας το άγαλμα του Μιχαήλ Άγγελου για τον Μωυσή.
Στις 28
Αυγούστου του 1930, ανήμερα των γενεθλίων του Γκαίτε, τιμήθηκε από τις
αρχές της πόλης της Φρανκφούρτης με το Βραβείο Γκαίτε. «Η έρευνά
σας, με τολμηρή ερμηνεία των αλληγοριών που διατύπωσαν οι ποιητές,
δημιούργησε τη δυνατότητα ώστε να κατανοήσουμε τη γένεση και την εξέλιξη
πολλών μορφών του πολιτισμού», έγραφε η επιστολή της Επιτροπής απονομής των Βραβείων Γκαίτε προς τον Φρόυντ.
Ο Φρόυντ
έγραψε αναλύσεις για σπουδαίους εικαστικούς, ανάμεσά τους και ο
Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ενώ δημιούργησε σημαντικές μελέτες για τη
λογοτεχνία, όπως αυτή με τίτλο: «Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία», που είδε το φως της δημοσιότητας το 1928.
«Στην
πλούσια προσωπικότητα του Ντοστογιέφσκι θα μπορούσε κανείς να διακρίνει
τέσσερις πλευρές: τον συγγραφέα, τον νευρωτικό, τον ηθικολόγο και τον
αμαρτωλό», γράφει ο Φρόυντ και συνεχίζει: «Τις μικρότερες αμφιβολίες έχει κανείς για τον συγγραφέα. Η θέση βρίσκεται πολύ κοντά στον Σαίξπηρ. Οι Αδελφοί Καραμαζώφ είναι το πιο μεγαλειώδες μυθιστόρημα που έχει γραφτεί ποτέ».
Ο Φρόυντ
διατυπώνει την υπόθεση ότι οι κρίσεις επιληψίας που βασάνιζαν τον
Ντοστογιέφσκι έχουν την αφετηρία τους στην παιδική του ηλικία, αλλά
εντάθηκαν μετά από τη δολοφονία του πατέρα του, όταν ο μεγάλος Ρώσος
συγγραφέας ήταν πλέον 18 ετών. Αναφέρει επίσης ότι πολλοί βιογράφοι του
Ντοστογιέφσκι πρόσεξαν τη συνάφεια που υπάρχει ανάμεσα σε πραγματικά
γεγονότα, όπως η δολοφονία του πατέρα του και στα περιστατικά
πατροκτονίας που περιγράφει ο συγγραφέας στους «Αδελφούς Καραμαζώφ». «Αν είναι αλήθεια», γράφει ο Φρόυντ, «ότι στη Σιβηρία (κατά τη διάρκεια της εξορίας του) ο
Ντοστογιέφσκι ήταν απαλλαγμένος από κρίσεις, αυτό θα επιβεβαίωνε μόνο
ότι οι κρίσεις ήταν η τιμωρία του. Δεν τις χρειαζόταν πια αφού ήταν ήδη
τιμωρημένος με άλλο τρόπο».
Μιλά για τις
ενοχές του συγγραφέα, που είχαν πυροδοτηθεί από τις σκέψεις
πατροκτονίας, και διαχωρίζει τις κρίσεις επιληψίας σε οργανικές και
«συναισθηματικές», εντάσσοντας στη δεύτερη κατηγορία αυτές που
ταλαιπωρούσαν τον Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφκσι. Δεν είναι τυχαίο ασφαλώς ότι: Ο Οιδίπους τύραννος, του Σοφοκλή, ο Άμλετ, του Σαίξπηρ, οι Αδελφοί Καραμαζώφ,
του Ντοστογιέφσκι… τρία από τα κορυφαία έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας
πραγματεύονται το ίδιο ζήτημα, το θέμα της πατροκτονίας, με σημείο
αιχμής τη σεξουαλική αντιζηλία για μία γυναίκα.
Ο
Φρόυντ, στο γραπτό του, αναλύει και ερμηνεύει γεγονότα από τη ζωή του
μεγάλου Ρώσου δημιουργού, όπως την εμμονή του με τα τυχερά παιχνίδια σε
μία περίοδο της ζωής του.
«Το κυριότερο είναι το ίδιο το παιχνίδι», γράφει σε μία επιστολή του ο Ντοστογιέφσκι.
«Δεν έβρισκε ησυχία προτού τα χάσει όλα», υποστηρίζει ο Φρόυντ βασισμένος στα ημερολόγια της συζύγου του Ντοστογιέφσκι: «Το
παιχνίδι ήταν γι’ αυτόν επίσης ένας τρόπος αυτοτιμωρίας. Αμέτρητες
φορές είχε δώσει το λόγο του στη νεαρή γυναίκα ή την υπόσχεση, ότι δεν
θα ξαναπαίξει ή ότι εκείνη την ημέρα δεν θα έπαιζε πάλι. Σχεδόν πάντα,
όπως λέει η ίδια, αθετούσε το λόγο του. Όταν έχανε και οδηγούσε τον
εαυτό του κι εκείνη στην έσχατη αθλιότητα, από αυτό αντλούσε μια δεύτερη
παθολογική ικανοποίηση. Μπορούσε να βρίζει και να ταπεινώνει τον εαυτό
του μπροστά της. Να ζητάει από την ίδια να τον περιφρονήσει […] κι
ύστερα από το αλάφρωμα της συνείδησής του συνέχιζε την άλλη μέρα το
παιχνίδι. Και η νέα γυναίκα συνήθισε αυτόν τον κύκλο, επειδή πρόσεξε ότι
από το μόνο που μπορούσε να αναμένεται η σωτηρία, η λογοτεχνική
παραγωγή, ποτέ δεν προχωρούσε καλύτερα από όταν έχαναν τα πάντα
υποθηκεύοντας και τα τελευταία υπάρχοντά τους…».
Η τέχνη έχει
τη δύναμη να μεταμορφώνει την πραγματικότητα του ανθρώπου. Κι η
συγγραφή έγινε το όχημα μέσα από το οποίο κατάφερε ο Ντοστογιέφσκι να
εκφράσει την αγωνία του. Στην αφετηρία της δημιουργίας είναι πάντα
ισχυρή η επίδραση του ψυχικού τραύματος, του πένθους, της απώλειας – με
κάθε μορφή που μπορεί να πάρει. Ο δημιουργός μέσα από την τέχνη,
διευρύνει τη σκέψη του, εκφράζει το δυναμικό του, σπάει το κέλυφος της
μοναξιάς και ανακαλύπτει τους δρόμους μέσα από τους οποίους αναπτύσσεται
η συνείδηση. Έτσι κι αλλιώς,
όποια απάντηση κι αν δώσει κανείς στο «αίνιγμα» της δημιουργικότητας, το
μόνο σίγουρο είναι ότι θα προλειάνει το έδαφος για τη σπορά νέων, ακόμη
πιο γόνιμων, ερωτημάτων.
©Χρήστος Τσαντής , Φλεβάρης 2017
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Πάσα άποψη εκφράζεται ελευθέρως από το ISTOLOGIO giorgou MOSXOU, αρκεί να μην περιέχει αήθεις χαρακτηρισμούς