Γιορτάζουμε την κήρυξη του πολέμου, αλλά την απελευθέρωση, τι;

7 Οκτωβρίου 44, μετά την παρέλαση στην Πάτρα, που πραγματοποιήθηκε παρουσία του Άρη Βελουχιώτη, αρχικαπετάνιου του ΕΛΑΣ και του επικεφαλής της Βρετανικής μοίρας συνταγματάρχη Τζέλικο, προ της πλατείας τριών Συμμάχων. Εδώ, στο στιγμιότυπο, μία ομάδα ανταρτών. Είναι στη Γλυφάδα, όπου και η κατάληξη του αντάρτικου σώματος του Α΄ Τάγμ. 12ου Συντάγ. ΕΛΑΣ. Τέταρτος από αριστερά όρθιος ο Τάκης Ντάρμας, γονατιστό αριστ. το Πατρινόπουλο Βενιαμίν, Ανδρ. Σολδάτος. (Η φωτογραφία περιλαμβάνεται στο εξώφυλλο του βιβλίου "Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση" έκδοση 2013 του οίκου Γιάννης Πικραμένος, Πάτρα.

Ούτε παρέλαση, μήτε γιορτή στα σχολεία και φυσικά ούτε λόγος για δοξολογία και κατάθεση στεφάνων σε Ηρώο του άγνωστου πολεμιστή των βουνών και της πόλης που έδιωξε τον κατακτητή!

 Μέρος από βίντεο του άντρου των βασανιστηρίων των SS στην Πάτρα. Εδώ οι ναζί βασάνιζαν τους αγωνιστές του αντιφασιστικού αγώνα. (Αρχείο Γ. Μόσχου)

  

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΜΟΣΧΟΥ

Τούτο το κομμάτι που θα διαβάσετε παρακάτω, ήταν για να συμπεριληφθεί στην πρώτη έκδοση του βιβλίου μου «Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση», που έγινε τον Απρίλη του 2013, από τον εκδοτικό οίκο Γιάννη Πικραμένου.

Λόγοι οικονομίας χώρου και κόστους επέβαλαν την αφαίρεσή του από το σύνολο των κεφαλαίων που συμπεριελήφθησαν. Ξανακοιτάζοντάς το με την ματιά του τρίτου παρατηρητή, αναρωτιέμαι, ότι συμπεριέλαβα τις ημέρες που απελευθερώθηκε η κάθε πόλη χωριστά. Κατά την υποχώρηση των Γερμανών, είτε μετά από πίεση των στρατευμάτων του ΕΛΑΣ, είτε ενωρίτερα προκειμένου να μην εγκλωβιστούν, όπως τελικά συνέβη στα Δωδεκάνησα και την Κρήτη, οι Γερμανοί ναζί έσπευδαν να εγκαταλείψουν την κατεχόμενη χώρα μας, συντείνοντος και του γεγονότος ότι ο Κόκκινος Στρατός των Σοβιετικών κατέβαινε ακάθεκτος και νικηφόρος με σκοπό την είσοδό του στο Βερολίνο.

Επτά δεκαετίες μετά και το μοντέλο εορτασμού της αντιφασιστικής νίκης των λαών, ενώ σε κάποιες πόλεις έχει αλλάξει, στην δημοκρατική Πάτρα, η επέτειος της απελευθέρωσης από το ναζιστικό ζυγό εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως τυπικό γεγονός. Ακόμη και σήμερα, που στο τιμόνι του Δήμου Πατρέων οι πολίτες έστειλαν αριστερό δήμαρχο. Κι αυτό είναι ένα ακόμη καμπανάκι που χτύπησε μέσα μου, για να μου σημάνει πως θα ήταν λάθος να καταλογίσω την ολιγωρία περί αντιφασιστικής Μνήμης μόνον στους συντηρητικούς πολίτες. Κι ακόμη να αναρωτηθώ: Μήπως και αυτού του τύπου ολιγωρίες συντείνουν στην άμβλυνση της αντιναζιστικής  μνήμης και στην συντήρηση του νεοναζιστικού φαινομένου, που στην χώρα μας εξακολουθεί δραστηριοποιούμενο με εκλογικό ποσοστό της τάξης του 7%;

Στην Πάτρα θα εορτασθεί η απελευθέρωση της πόλης με τυπική φιλολογικού τύπου εκδήλωση στο Δημοτικό Θέατρο την ερχ. Τρίτη το απόγευμα. Όμως όταν πρόκειται για την έκρηξη του πολέμου από τη φασιστική Ιταλία, στις 28 Οκτωβρίου 1940, ξεκινούμε από την παραμονή με καταθέσεις στεφάνου, δεκάρικους από λόγιους, συνεχίζουμε με παρέλαση και καταλήγουμε με παράθεση εορτής στη Στρατιωτική Λέσχη.

Όλα αυτά για την έναρξη του πολέμου. Για την απελευθέρωση; Ούτε παρέλαση, μήτε γιορτή στα σχολεία και φυσικά ούτε λόγος για δοξολογία και κατάθεση στεφάνων σε Ηρώο του άγνωστου πολεμιστή των βουνών και της πόλης που έδιωξε τον κατακτητή!

Αυτά, που δεν κοστίζουν ούτε ένα ευρώ, θα πρέπει η δημοτική αρχή του Κώστα Πελετίδη να τα δει πάλι από την αρχή.  

Με την ευκαιρία σας παρουσιάζω τις κυριότερες πόλεις και τις ημερομηνίες, όπου τις απελευθέρωσαν τα αντάρτικα στρατεύματα του ΕΛΑΣ και σε κάποιες περιπτώσεις σε συνεργασία με αυτά των Βρετανών συμμάχων:

Το τελευταίο δίμηνο παραμονής των Γερμανικών δυνάμεων στην Ελλάδα ήταν καθοριστικό. Οι σημαντικές εξελίξεις που σημειώνονταν στα βόρεια της χώρας μας με την συνεχή υποχώρηση του γερμανικού στρατού, που πιεζότανε από τον Κόκκινο Στρατό, ο οποίος προέλαυνε νικηφόρος προς την πρωτεύουσα του ναζισμού, ώθησε τις δυνάμεις των Γερμανών στην Ελλάδα να σπεύσουν και να ενωθούν με αυτές που έρχονταν υποχωρούσες. Ο κίνδυνος αποκλεισμού τους στην χώρα μας ήταν υπαρκτός. Έτσι από τον Σεπτέμβριο  του 1944 αρχίζει η διαδικασία υποχώρησης, ενώ οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ εντείνουν την πολεμική τους δραστηριότητα παρεμποδίζοντας τους Γερμανούς σε όλα τα σημεία παρουσίας τους. Οι Γερμανοί υποχωρώντας αφήνουν, ως οπισθοφυλακές τους, τα πιστά σε αυτούς προδοτικά Τάγματα Ασφαλείας, - όπως στην Τρίπολη - που σε αρκετές περιπτώσεις προσπαθούν να δηλώσουν φιλικά προς την νέα κατάσταση, αρνούμενα να παραδοθούν στον ΕΛΑΣ και επιδιώκοντας την ευμενή μεταχείρισή των από τους Βρετανούς συμμάχους. Όπου δεν το κατορθώνουν ακολουθούν μάχες με τα τμήματα του ΕΛΑΣ, που καταλήγουν νικηφόρες για τους αντάρτες και τραγωδία για τους ταγματασφαλίτες, όπως αυτή στον Μελιγαλά της Μεσσηνίας. 

Πρωτοπορία το 12^ο Σύνταγμα Πελ/σου

Ο κατάλογος των σημαντικότερων μαχών, κατά χρονολογική σειρά, που προηγήθηκαν της μάχης του Μελιγαλά είναι ο παρακάτω. Ας σημειώσουμε όμως ότι, η πτώση των ναζί στην Ελλάδα έχει αρχίσει έντεκα ημέρες νωρίτερα:

 2-9-44. Οι Γερμανοί εκκενώνουν την Καρδίτσα. Εγκαταστάθηκε Φρουραρχείο και Πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ. Είναι η πρώτη πόλη που απελευθέρωσε ο ΕΛΑΣ και της πρέπει η τιμή!

Από αυτή την ημερομηνία και πέρα αρχίζει η κατιούσα των ναζί μέχρι  το Πάσχα, στις 8-5-45. Τότε  ο Γερμανός στρατηγός Βάγκενερ υπογράφει στη Σύμη την παράδοση των Δωδεκανήσων και την ίδια ημερομηνία οι 600 άνδρες της άλλοτε ισχυρής γερμανικής φρουράς της Μήλου, παραδίδονται γονατισμένοι από τους συνεχείς βομβαρδισμούς και την πείνα που τους κυριεύει. Πιο νότια, την ίδια ημέρα, στη μεγαλόνησο του Ψηλορίτη, οι αποτελούμενες από  11.800 άνδρες, ισχυρές γερμανικές δυνάμεις και 4.700 Ιταλούς φασίστες, από αυτούς που προσχώρησαν στους ναζί, μετά την ιταλική συνθηκολόγηση με τους Συμμάχους, στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943, που παραμένουν στην Κρήτη υπό τον στρατηγό Ρέντακ, παραδίδονται στους Βρετανούς, μετά την αναγγελία, την ίδια ημέρα της πτώσης του Βερολίνου.

Ας επανέλθουμε όμως στην αρχή του ξηλώματος των ναζί. Την τιμητική θέση στην Πελοπόννησο κατέχει το 12^ο Σύνταγμα ΕΛΑΣιτών, του αείμνηστου απόστρατου Βενιζελικού συνταγματάρχη Βλάσση Ανδρικόπουλου, του λόγω προχωρημένης ηλικίας αποκαλούμενου και γεροΒλάσση, ή γεροΑντρίτση, όπου Πύργο και Κάτω Αχαγιά απελευθερώνουν οι αντάρτες του.

Να και η χρονολογική σειρά:

8-9-44. Διμοιρία ανταρτών του 12^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ υπό τον επιλοχία Δημ. Σαμπάκο  μαζί με την Εθνική Πολιτοφυλακή (Αστυνομία του ΕΛΑΣ) εισέρχεται στην κωμόπολη Αχαγιά της επαρχίας Πατρών το απόγευμα της 4^ης ώρας την 8-9-44, αφού προηγουμένως πιέζουν τους Γερμανούς που υποχωρούν προς την Πάτρα, ανατινάζοντας στις 3 μ.μ. την γέφυρα του ποταμού Πείρου. Οι αντάρτες γίνονται δεκτοί με ενθουσιασμό, οι δρόμοι στρώνονται με δάφνες. Στις 5 μ.μ. καταφθάνουν και τα τμήματα του 1^ου Τάγματος του Εφεδρικού ΕΛΑΣ.

8-9-44. Καταλαμβάνεται ο Πύργος Ηλείας, από το Α΄ Τάγμα 12^ου Συντάγματος VIII Tαξιαρχίας της ΙΙΙης Μεραρχίας, με επικεφαλής τον στρατιωτικό Πατρινό  ανθυπολοχαγό Νικήτα (Νίκο Πολυκράτη), μετά από μάχες με το Τάγμα Ασφαλείας του ταγματάρχη Γ. Κοκκώνη. Από τις 4-9-44 που οι Γερμανοί συμπτυσσόμενοι προς την Πάτρα αποχωρούν, έχουν προηγηθεί  ατελέσφορες διαπραγματεύσεις των ανταρτών με τους τσολιάδες-συνεργάτες των κατακτητών για την παράδοσή των. Την επομένη ημέρα ο Γ. Κοκκώνης με διαταγή του, αυτοβούλως θέτει τις δυνάμεις του στην υπηρεσία του Βασιλέως, επιδιώκοντας αποφυγή παράδοσης στον ΕΛΑΣ και αμνηστία. Διοικητής του φυλακίου Αγ. Παρασκευής των ευζώνων είναι ο ανθυπολοχαγός Σταύρος Μπιρλής, από την Πάτρα. Ο ομόβαθμός του, του ΕΛΑΣ, ο Νικήτας που και αυτός είναι Πατρινός και γνωστός με τον Μπιρλή, του φωνάζει: ’’Ρε Σταύρο θα σκοτωθούμε τώρα στο τέλος;’’ και ο Μπιρλής, μετανοιώνοντας, παίρνει την δύναμη των ευζώνων και αποχωρεί.  Κατά την μάχη που ακολουθεί, ο ταγματάρχης Κοκκώνης σκοτώνεται σε ενέδρα των ανταρτών, ενώ επέβαινε δικύκλου για τον συντονισμό των τμημάτων του. Την διοίκηση αναλαμβάνει ο συνταγματάρχης πεζ. Διον. Ψυχαλινός που κατορθώνει να διασπάσει τον κλοιό των ΕΛΑΣιτών. Κινήθηκε προς την Πάτρα και ενώθηκε με τις, ανέγγιχτες έως τότε, δυνάμεις του συνταγματάρχη πεζ. Ν. Κουρκουλάκου, διοικητή του 2^ου Συντάγματος ευζώνων. 

Καλαμάτα

9-9-44. Ο ΕΛΑΣ μπήκε στην Καλαμάτα μετά ολοήμερη μάχη με τον εκεί «λόχο  του Τάγματος Ασφαλείας» και την Βασιλική Χωροφυλακή. Προηγουμένως από τις 5-9-44 οι Γερμανοί έχουν αποχωρήσει αφήνοντας οπισθοφυλακή τους ταγματασφαλίτες. Η μεσσηνιακή πρωτεύουσα ελευθερώνεται μετά από συγκρούσεις ενώ σκοτώνεται ο διοικητής του 9^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ αντισυνταγματάρχης Ιω. Σέρβος. (Ήταν πρώην διοικητής του 12^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ από κοινού με τον Βλ. Ανδρικόπουλο ή γερο-Αντρίτση). Στην Καλαμάτα είχε εγκατασταθεί το 3ο Τάγμα Ασφαλείας Καλαμών-Μελιγαλά με υποδιοικητή τον ταγματάρχη Καζάκο, καθώς και το Τάγμα Χωροφυλακής Καλαμάτας, υπό την διοίκηση του ταγματάρχη Α. Σμυρλή, ο οποίος στις 16-6-44 είχε ανακοινώσει προς την Γκεστάπο ότι, σε αντίποινα για τον τραυματισμό Έλληνα ταγματάρχου, συνεργάτη των Γερμανών, εκτέλεσε την προηγούμενη ημέρα 27 κομμουνιστές. Την υποστήριξή τους ανέλαβε μια «πολιτική επιτροπή», με πρόεδρο τον πολιτευτή Περικλή Μπούτο και μέλη έναν κοινοτάρχη, δυο δικηγόρους κι έναν γιατρό. Πολίτες χωρικοί λυντσάρουν τον νομάρχη Μεσσηνίας Δημ. Περρωτή και δεκαεπτά ακόμη επιφανείς, που ήσαν συνεργάτες των Ταγμάτων Ασφαλείας και των ναζί.

Μελιγαλάς

13-9-44. Ήρθε η σειρά του Μελιγαλά, όπου είχαν οχυρωθεί οι εναπομείναντες ταγματασφαλίτες. Οι Γερμανοί είχαν εγκαταλείψει τον Μελιγαλά στις 4-9-1944. Διοικητής ήταν ο ταγματάρχης Διον. Παπαδόπουλος. Προηγούμενος διοικητής έως τον Αύγουστο, ήταν ο ταγματάρχης Παναγ. Στούπας. Όταν η ηγεσία των ταγματασφαλιτών απέρριψε το κάλεσμα του ΕΑΜ να καταθέσουν τα όπλα και να τεθούν στη διάθεση της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, άρχισε ένοπλη σύγκρουση. Οι αντίπαλες δυνάμεις ήταν ισοδύναμες αριθμητικά (από 1.000 έως 1.200 ένοπλοι εκατέρωθεν), ενώ οι αντάρτες διέθεταν την υποστήριξη χιλιάδων χωρικών του εφεδρικού ΕΛΑΣ, που συνέρρεαν από τα πέριξ με αυτοσχέδιο οπλισμό. Η μάχη κράτησε δυο ολόκληρες μέρες και τερματίσθηκε το μεσημέρι της τρίτης ημέρας 15-9-44. Ο προαναφερόμενος προηγούμενος διοικητής, ταγματάρχης Παν. Στούπας, για να σωθεί εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης και με ένα μέρος ταγματασφαλιτών του Μελιγαλά βρήκε καταφύγιο στο κάστρο της γειτονικής κωμόπολης Πύλου, όπου εγκλείστηκε. Το ανακοινωθέν του ΕΛΑΣ, τις πρώτες ημέρες αναφέρει ότι σκοτώθηκαν 60 αντάρτες και 800 «ράλληδες». Νεότερα στοιχεία μιλούν για 200 αντάρτες. Ο αριθμός των 800 ταγματασφαλιτών περιλαμβάνει προφανώς χοντρικά και τους φονευμένους των επόμενων ημερών. Παρά τις αντιφάσεις, τις υπερβολές και τις αποσιωπήσεις της παράταξης των συνεργαζόμενων με τον καταχτητή, οι διαθέσιμες πηγές δίνουν μια γενική ιδέα όσων συνέβησαν μετά την μάχη: Αρχικά σημειώθηκαν σποραδικοί φόνοι και καταστροφές περιουσιών από εκατοντάδες ανοργάνωτους, περιφερόμενους αγρότες που μπήκαν στην πόλη για να βγάλουν την αγανάκτησή τους πάνω στους συνεργάτες των ναζί, από τους οποίους είχαν υποστεί αμέτρητα δεινά κατά την γερμανική κατοχή. Ο ΕΛΑΣ από την πρώτη ημέρα τους διέταξε και επέστρεψαν στα χωριά τους. Ακολούθησε το ξεκαθάρισμα των συλληφθέντων με συνοπτικές διαδικασίες, από μια επιτροπή με επικεφαλής τους δικηγόρους Βασίλη Μπράβο και Γιάννη Καραμούζη. Από σημειώματα που δημοσιεύθηκαν αργότερα στον τοπικό εθνικόφρονα Τύπο προκύπτει ότι αποφασιστικό ρόλο σ' αυτή τη διαδικασία έπαιξαν οι τοπικές οργανώσεις της Εθνικής Πολιτοφυλακής (Αστυνομία του ΕΛΑΣ), στις οποίες είχε ανατεθεί η συγκέντρωση στοιχείων για την προηγούμενη δράση κάθε κρατούμενου ταγματασφαλίτη. Από τις πρώτες ώρες ο ΕΛΑΣ, βάσει αθωωτικών στοιχείων που προκύπτουν, στέλνει στα σπίτια τους πάνω από χίλιους που ήσαν κρατούμενοι στο Μπεζεστένι. Όσοι καταδικάζονταν οδηγούνταν σε ένα εγκαταλειμμένο ξεροπήγαδο έξω απ' την κωμόπολη (την γνωστή και ως «Πηγάδα») κι εκτελούνταν. Στο Μελιγαλά συνελήφθησαν τα περισσότερα από τα «μεγάλα στελέχη» των Ταγμάτων Ασφαλείας της Μεσσηνίας. Μεταφέρθηκαν στην Καλαμάτα, όπου λυντσαρίστηκαν από το πλήθος, στην πλατεία Γεωργίου. Όσοι γλίτωσαν το λυντσάρισμα δικάστηκαν από το στρατοδικείο της Εθν. Αντίστασης και εκτελέστηκαν λίγες μέρες αργότερα. Ο ανθυπολοχαγός Κώστας Μπασακίδης, που κατέλαβε το Μελιγαλά, σκοτώθηκε πέντε χρόνια μετά, στις 13-3-49, στο ύψωμα Αρακοβούνι της Βόρειας Αρκαδίας ως αντισυνταγματάρχης, Δ/ντής του Γραφείου Επιχειρήσεων  του Δ.Σ. Πελοποννήσου. Ήταν από το ίδιο χωριό με τον ταγματάρχη του Τάγματος Ασφαλείας Μελιγαλά Διον. Παπαδόπουλο. Ως ανθυπολοχαγός είχε ενταχθεί στην οργάνωση Ελληνικός Στρατός (Ε.Σ.), αλλά μετά το σύμφωνο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και Ε.Σ. τον Αύγουστο του 1943, προσχώρησε στον ΕΛΑΣ. Ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης, ελάχιστες ώρες βρέθηκε στο Μελιγαλά. Έφτασε μετά την παράδοση και έφυγε πριν το μακελειό, για τους Γαργαλιάνους - όπου πραγματοποιήθηκε άλλη μια φονικότατη σύγκρουση του ΕΛΑΣ με τους ταγματασφαλίτες. («Η Πελοπόννησος στο πρώτο αντάρτικο» – Κ. Μπρούσαλης). Οι επίσημη Έκθεση του Βρετανού σερ Γουώλτερ Σιστρίν, ο οποίος επισκέφθηκε αργότερα τον τόπο της τραγωδίας για καταμέτρηση των νεκρών της περίφημης «πηγάδας», αναφέρει ότι ανασύρθηκαν περί τα 600 πτώματα. Τον ίδιο αριθμό δηλώνουν και οι εργάτες των συνεργείων που έκαναν την εκταφή. (Διον. Χαριτόπουλος, «Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων»,, οριστική έκδοση).

Αγρίνιο, Αμφιλοχία, Πρέβεζα, Καλύβια, Φιλιάτες, Ναύπακτος

14-9-44. Έπειτα από διαπραγματεύσεις των τοπικών αρχών, επιτροπής Εκπροσώπων και του Τάγματος Ασφαλείας με αντιπροσωπεία του, ο ΕΛΑΣ εισέρχεται στο τσολιαδοκρατούμενο Αγρίνιο, μετά την αποχώρηση των Γερμανών, που σταδιακά από τις 8 έως 14-9-44 αδειάζουν την πόλη. Χίλιοι ταγματασφαλίτες παρεδόθησαν μαζί με τον οπλισμό τους, μετά από πολιορκία τμημάτων της ΧΙΙΙ Μεραρχίας  ΕΛΑΣ. Ο συνταγματάρχης ε.α. Θεόδ. Καλλίνος, καπετάνιος της Μεραρχίας, που μαζί με τον γραμματέα του ΚΚΕ της περιοχής Στερεάς Θαν. Χατζή, έκαναν τις διαπραγματεύσεις παράδοσης των τσολιάδων, 65 χρόνια μετά, από τις στήλες της  τριμηνιαίας εφημερίδας ’’Ελλάδα’’ θυμάται: «Δεν έπεσε ούτε ένα χαστούκι από τους ΕΛΑΣίτες του αγρινιώτικου 2/39 Συντάγματος του ΕΛΑΣ, που μπήκε την επομένη της παράδοσης του Τάγματος, ημέρα Κυριακή 14 Σεπτεμβρίου, με τη διοίκηση και τη μουσική του στην πλατεία, στους άοπλους δολοφόνους των 120 μελών των οικογενειών τους και της ηρωίδας Μαρία Δημάδη, ταγματασφαλίτες». Κι έτσι το Αγρίνιο δεν έγινε Μελιγαλάς, σώθηκε.

14-9-44. Τμήμα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας ΕΛΑΣ εισέρχεται νικηφόρο, μετά από σκληρή μάχη με τμήμα των ταγματασφαλιτών Αγρινίου που υπερασπίζει το χωριό Καλύβια της περιοχής.

14-9-44. Την ίδια ημέρα εισόδου στο Αγρίνιο, τμήματα του ΕΛΑΣ, μετά από μάχη, διώκουν τους υποχωρούντες Γερμανούς και  καταλαμβάνουν την Αμφιλοχία.

14-9-44. Τμήμα της VIII Μεραρχίας ερχόμενο από Ξηρόμερο καταλαμβάνει την Πρέβεζα.

19-9-44. Τμήμα της VIII Μεραρχίας καταλαμβάνει τους Φιλιάτες. Δέχεται επίθεση από ΕΔΕΣιτες με αποτέλεσμα να διαφύγουν αβλαβείς οι Γερμανοί.

19-9-44. Ύστερα από μάχη, τμήματα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας καταλαμβάνουν την Ναύπακτο. 650 ράλληδες της ΕΚΚΑ παραδίδονται στον ΕΛΑΣ με τον οπλισμό τους. Αυτοί τελούσαν υπό την διοίκηση του ταγματάρχη Λεων. Παπαγεωργίου (’’Χαμπαράκιας’’) που στο μεταξύ έχει αντικαταστήσει τον προηγούμενο διοικητή συνταγματάρχη Θεόδ. Λεοντοκανάκη, ο οποίος μετατέθηκε στην Πάτρα. Ο ταγματάρχης της ΕΚΚΑ Γ. Καπετζώνης, που είχε καταφύγει στην Ναύπακτο, από κει, με τα υπολείμματα του 5/42 πέρασε στην Πάτρα, όπου εντάχτηκε στα Τάγματα Ασφαλείας του Ν. Κουρκουλάκου όπως και οι άλλοι άνδρες του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, του συνταγματάρχη Δημ. Ψαρρού που από τις 17-4-44 είχαν καταφύγει στην Πάτρα, μετά την ήττα που υπέστησαν στη θέση Κλήμα Δωρίδος, σε σύγκρουση που προκάλεσαν με τον ΕΛΑΣ. Σε αυτή τη σύγκρουση ο Δημ. Ψαρρός, αν και δημοκρατικών πεποιθήσεων, όταν αιχμαλωτίστηκε από τον ΕΛΑΣ, τον εκτέλεσε ο ταγματάρχης Θύμιος Ζούλας,  στέλεχος του ΚΚΕ και Διοικητής του 36ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, που εκείνη την ημέρα κατήρχετο, έφιππος στην Σκάλα Καραΐσκου Αυτή η ενέργεια προκάλεσε ανυπολόγιστη ζημία στην αντιπροσωπεία της ΠΕΕΑ που τις ημέρες εκείνες βρισκόταν στην Μ. Ανατολή για διαπραγματεύσεις.  Τον φόνο του Ψαρρού παραδέχθηκε ο ίδιος ο Ζούλας το 1951. (Γρ. Φαράκος: Άρης Βελουχιώτης, το χαμένο αρχείο).

Ακολουθούν Αίγιο, Άργος, Κιάτο

19-9-44. Η  κωμόπολη του Αιγίου ελευθερώνεται το πρωί αυτής της ημέρας, αφού από το προηγούμενο βράδυ έχει εισχωρήσει διμοιρία του ΕΛΑΣ. Οι Γερμανοί περιορίζονται στην μεταξύ Αιγίου και Πατρών περιοχή, συμπτυσσόμενοι προς Πάτρας. Ακολουθεί παρέλαση αντάρτικων δυνάμεων με επικεφαλής τον καπετάνιο του 12^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Πάνο Κοντόγκωνα.

19-9-44. Τμήματα ανταρτών του ΕΛΑΣ καταλαμβάνουν το Άργος.

20-9-44. Τμήματα της ΙΙΙ^ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ καταλαμβάνουν τις κωμοπόλεις Κιάτο, Διακοπτό.

20-9-44. Οι Γερμανοί υποχωρώντας εγκαταλείπουν την Άρτα, ενώ τα τμήματα του ΕΔΕΣ που εισέρχονται στην πόλη τους αφήνουν να φύγουν ανενόχλητοι.

Πύλος, Σπάρτη, Αερόπολη, Γαργαλιάνοι

20-9-44. Οι ταγματασφαλίτες της Πύλου, μετά από πολιορκία, παραδίδονται στον ΕΛΑΣ, υπακούοντας στις εντολές του Στρατηγείου της Μ. Ανατολής. Ο ταγματάρχης Παν. Στούπας, πρώην διοικητής του Τάγματος Ασφαλείας Μελιγαλά, που έχει καταφύγει στην Πύλο εγκαταλείποντας τον Μελιγαλά, αυτοκτονεί προκειμένου να μην πέσει στα χέρια του ΕΛΑΣ.

20-9-44 Στην Σπάρτη που εισήλθαν οι ΕΛΑΣίτες, ο λοχαγός  Ιω. Τσόμπος με τους περίπου 160 ταγματασφαλίτες του αποσύρεται στο Γύθειο και τον Μυστρά, όπου εδρεύουν δυνάμεις του Τάγματος Λακωνίας, που είναι διαρθρωμένοι ως ακολούθως: Στο Γύθειο 150 άνδρες υπό τον μόνιμο ανθυπολοχαγό Αλέξ. Καραδημητρόπουλο και άλλοι 170 στον Μυστρά υπό τον μόνιμο ανθυπολοχαγό Γεώργ. Περιβολιώτη.

20-9-44 Εισέρχονται με έφοδο οι ΕΛΑΣίτες της ΙΙΙ^ης Μεραρχίας στην Αερόπολη και  οι ταγματασφαλίτες της υπό τον λοχαγό Πάνο Κατσαρέα συμπτύσσονται και αυτοί προς Γύθειο – Μυστρά. Σημειώστε ότι ο λοχαγός Πάνος Κατσαρέας σκοτώθηκε αργότερα στον Εμφύλιο, σε ενέδρα ανταρτών του Δ.Σ. Πελοποννήσου στις 1-3-47, έξω από το Γεράκι Λακωνίας, καθώς ήταν αποσπασματάρχης στις παρακρατικές Εθνικές Αντικομμουνιστικές Ομάδες Κυνηγών (ΕΑΟΚ).

22-9-44. Τμήματα της ΙΙΙ^ης Μεραρχίας καταλαμβάνουν τους Γαργαλιάνους μετά από σκληρή μάχη 30 ωρών εναντίον 1200 ταγματασφαλιτών.

Τρίπολη, Πάτρα, Ναύπλιο, Κόρινθος, Μυστράς

30-9-44. Αντάρτες της ΙΙΙ^ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ καταλαμβάνουν την Τρίπολη. Εισέρχονται στην πόλη νικητές και γίνονται δεκτές με ενθουσιώδη υποδοχή από τους κατοίκους. Μαζί τους βρίσκεται και ο αντιπρόσωπος της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας υπουργός Παν. Κανελλόπουλος που έχει έρθει από το Κάιρο στις 27-9-44, αποβιβασθείς στην παραλία της Καλαμάτας. Οι τσολιάδες παραδίδονται μετά από συμφωνία με την εγγύηση του Παν. Κανελλόπουλου. Ο διοικητής των Ταγμάτων Ασφαλείας Πελοποννήσου, με έδρα την Τρίπολη, συνταγματάρχης Πεζ. Διον. Παπαδόγκωνας παραδίδεται την επομένη ημέρα 1-10-44, σε βρετανικό απόσπασμα. Ο συνταγματάρχης Διον. Παπαδόγκωνας γεννήθηκε το 1888. Από ανθυπολοχαγός το 1914, φθάνει συνταγματάρχης το 1935 και διοικητής της 13^ης Μεραρχίας Πεζικού τον Ιούλιο του 1940. Υπήρξε επικεφαλής εθνικιστικής οργάνωσης στρατιωτικού τύπου στην περιοχή της Καλαμάτας το καλοκαίρι του 1943. Υπέγραψε  διμερή συμφωνία με τον Ιταλό διοικητή του 64^ου Συντάγματος πεζικού Ντόρια Ντομένικο, στην Καλαμάτα στις 20 Ιουλίου του 1943, με σκοπό την οργάνωση εθνικιστικών αποσπασμάτων (εκ μέρους του Παπαδόγκωνα) και με στόχο την διάλυση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Ο ίδιος εισηγήθηκε την συγκρότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Πελοπόννησο.  Και έτσι ετέθη διοικητής του Β΄ Αρχηγείου Χωροφυλακής στην Πελοπόννησο, με έδρα την Τρίπολη, που συγκροτήθηκε με το νόμο 1236 της 1-3-44, καθώς υπήρχε ήδη Αρχηγείο Χωροφυλακής και γι αυτό ιδρύθηκε δεύτερο. Το Μάρτιο του 1943 έστειλε στο στρατηγείο Μέσης Ανατολής μακροσκελή αντιΕΑΜική αναφορά για την Πελοπόννησο. Το 1944 απέστειλε ευχετήριο στον Φύρερ για την διάσωσή του στις 20-7-44 από την απόπειρα δολοφονίας που του έκαναν πιστοί αξιωματικοί του, στο Αρχηγείο του στην ανατολική Πρωσία, ενώ ο Χίτλερ ανταπόδωσε εκφράζοντας σε αυτόν τις ευχαριστίες του δια του υπουργού Εσωτερικών του Γ΄ Ράιχ και αρχηγού των Ες Ες  Χάϊντριχ Χίμλερ. (Εφημερίδα «Καθημερινή» της 13-8-44).

2 έως 4-10-44. Μάχες του ΕΛΑΣ και των Άγγλων συμμάχων στις συνοικίες και το κέντρο της Πάτρας κατά των Γερμανών. Στις 4-10-44 μπαίνουν απελευθερωτές στην πόλη ενώ οι Γερμανοί φεύγουν με πλωτά μέσα, από την παραλία του Αγ. Ανδρέα προς την Στερεά Ελλάδα. Οι ταγματασφαλίτες συνεργάτες τους, μετά από διαπραγματεύσεις, έχουν ήδη παραδοθεί από την 1-10-44 στους νικητές. Οι Βρετανοί τους κλείνουν προσωρινά στο στρατόπεδο του Αράξου, στην συνέχεια τους μεταφέρουν σε άλλο στρατόπεδο στην Ν. Ιταλία και αργότερα τους ελευθερώνουν για να τους χρησιμοποιήσουν κατά του ΕΛΑΣ στις μάχες των Δεκεμβριανών στην Αθήνα.

6-10-44. Καταλαμβάνεται το Ναύπλιο μετά από παράδοση των τσολιάδων, η Κύμη και το Αλιβέρι, όπου εγκαθίσταται Φρουραρχείο και Πολιτοφυλακή στο πρώτο. Οι Γερμανοί αποχωρούν από την Κέρκυρα.

7-10-44. Ο ΕΛΑΣ μπαίνει ελευθερωτής στην Κόρινθο. 235 ταγματασφαλίτες, συνεργάτες των ναζί  που ήσαν φρουρά της πόλης, παρεδόθησαν στους αντάρτες που τους έστειλαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στις Σπέτσες.

10-10-44. Αντάρτες του ΕΛΑΣ χτυπάνε στον Μυστρά τις δυνάμεις των 170 ανδρών του Τάγματος Ασφαλείας, που διοικεί ο μόνιμος ανθυπολοχαγός Γεώργ. Περιβολιώτης, το οποίο σε συνεργασία με αυτό του Γυθείου αρνούνταν να συμμορφωθούν σύμφωνα με τις διαταγές του Στρατηγείου Μ. Ανατολής για παράδοση. Καταλαμβάνουν την πόλη και αναγκάζουν τους ταγματασφαλίτες σε συνθηκολόγηση. Ανάμεσα στους παραδοθέντες περιλαμβάνονται ταγματασφαλίτες από το Τάγμα «Λεωνίδας» της Σπάρτης, που τελεί υπό την διοίκηση του Λεωνίδα Βρεττάκου και άλλοι από την Αερόπολη που είχαν καταφύγει εκεί κυνηγημένοι από τους αντάρτες της ΙΙΙ^ης Μεραρχίας.

Αθήνα, Πειραιά, Ελευσίνα, Τατόι

12-10-44. Οι Γερμανοί αποχωρούν από την Αθήνα και η πρωτεύουσα μένει ελεύθερη, όταν εισέρχονται ελευθερωτές οι αντάρτες του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ. Συλλαμβάνονται οι γερμανόδουλοι πρωθυπουργοί Ράλλης και Τσολάκογλου οι οποίοι κλείνονται στις φυλακές Αβέρωφ για να δικασθούν με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας.

13-10-44. Κατά την αποχώρησή τους οι ναζί από τον Πειραιά ανατινάζουν τις λιμενικές εγκαταστάσεις, ενώ σώζεται το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής Αγίου Γεωργίου που το είχαν ναρκοθετήσει, χάρη στην σκληρή μάχη που έδωσε εναντίον τους το 6^ο Σύνταγμα Πειραιά του ΕΛΑΣ. Λίγες ημέρες μετά, στο γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπιρκενάου, κοντά στην κωμόπολη Όσβιετσιμ, εκεί που στην διάρκεια της λειτουργίας του από τον Ιούνιο του 1940 μέχρι την πτώση του Γ΄ Ράιχ θυσιάστηκαν ένα εκατομμύριο κρατούμενοι κυρίως Εβραίοι, Σίντι και Ρομά, μόλις έγινε γνωστή η απελευθέρωση της Αθήνας οι κρατούμενοι Εβραίοι μάζεψαν κομμάτια από τα κουρέλια τους, χρώματος μπλε και άσπρου, έφτιαξαν μια γαλανόλευκη ελληνική σημαία και βγήκαν στο κέντρο του στρατοπέδου να πανηγυρίσουν. Λυσσασμένοι οι ναζί φρουροί από αυτόν τον ηρωισμό, τους εξόντωσαν επί τόπου όλους. (Εφημερίδα ’’ΑΥΓΗ,, των Αθηνών - επετειακό αφιέρωμα του 2008). Μετά από 45 ημέρες τα συμμαχικά στρατεύματα καταλαμβάνουν, στις 27-1-1945 το Άουσβιτς-Μπιρκενάου και απελευθερώνουν όσους από τους κρατουμένους επέζησαν.

13-10-44. Τμήματα της 2^ης  Μεραρχίας δίνουν μάχη με τις οπισθοφυλακές των αποχωρούντων Γερμανών, από την Ελευσίνα και το Τατόι και κατορθώνουν να καταλάβουν τα αεροδρόμια.

Λαμία, Βόλος, Λάρισα, Μονεμβασιά

18-10-44. Τμήματα του ΕΛΑΣ μπαίνουν στη Λαμία.

19-10-44. Το 54^ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ καταλαμβάνει το Βόλο.

23-10-44. Τμήματα της 1^ης Μεραρχίας και Ταξιαρχίας Ιππικού καταλαμβάνουν την πόλη  της Λάρισας, ωθώντας τους αποχωρούντες ναζί προς Κοζάνη, ενώ από τις 20-10-44 τμήματα του 54^ου Συντάγματος και μιας Ταξιαρχίας Ιππικού τους καταδίωκαν.

23-10-44. Οι ταγματασφαλίτες της Μονεμβασιάς, που παραμένουν οπισθοφυλακή των ναζί, μετά από διαπραγματεύσεις παραδίδουν τον οπλισμό τους στον ΕΛΑΣ, ενώ ήδη οι Γερμανοί έχουν αποχωρήσει από την κωμόπολη.

Έδεσσα, Γιανιτσά, Κατερίνη, Κοζάνη, Βέρροια

24-10-44. Τμήματα της ΙΧης Μεραρχίας  ΕΛΑΣ μαχόμενα μπαίνουν στην Έδεσσα. Στις 26-10-44 την καταλαμβάνουν. Η Βασ. Χωροφυλακή παραδίδεται, ενώ στα Γιαννιτσά οι Γερμανοί βρίσκονται υπό καταδίωξη.

24 έως 25-10-44. Οι Βούλγαροι, σύμμαχοι των Γερμανών, εκκενώνουν τις περιοχές ανατολικά του Στρυμόνα αποσυρόμενοι στην χώρα τους.

26-10-44. Τμήματα της Χης Μεραρχίας ΕΛΑΣ καταλαμβάνουν τα Γιαννιτσά και την Σκύδρα.

27-10-44. Τμήματα της Χης Μεραρχίας επιτίθενται και καταλαμβάνουν την Κατερίνη και τα Σέρβια Κοζάνης.

28-10-44. Τμήματα της ΙΧης Μεραρχίας χτυπούν τους Γερμανούς στην Κοζάνη. Την καταλαμβάνουν έπειτα από πολύωρη σκληρή μάχη και καταδιώκουν τον εχθρό προς το Αμύνταιο. Είναι η ημέρα όπου συμπληρώνονται τέσσερα χρόνια από την κήρυξη του πολέμου στην χώρα μας. Οι Γερμανοί κυνηγημένοι φεύγουν από τα Σέρβια Κοζάνης, ενώ καίνε το επιβλητικό και μεγαλόπρεπο οικοτροφείο Σερβίων το μόνο που είχε απομείνει από τους Ιταλούς, όταν είχαν κάψει τα Σέρβια στις 6-3-43. «Τα Σέρβια του Οκτωβρίου του 1944 ήταν ένα απέραντο νεκροταφείο, ήταν μια μικρή Πομπηία. Εκατοντάδες νεκροί και τραυματίες, νοικοκυριά ολόκληρα έγιναν στάχτη, η κτηνοτροφία που με κόπους και θυσίες είχαν στήσει οι κάτοικοι της Επαρχίας Σερβίων διαλύθηκε εντελώς και τα υπέροχα και πλούσια σπίτια των Σερβίων που ήταν πραγματικά στολίδια σε όλη τη Δυτική Μακεδονία, μαζί με τα τεράστια Δημόσια κτίρια έγιναν στάχτη χάθηκαν οριστικά και ολοκληρωτικά». (Από την ιστοσελίδα του greekholocausts.gr Σέρβια 1941-1944).

29-10-44. Τμήματα της Χης Μεραρχία καταλαμβάνουν την Βέροια σπρώχνοντας τους Γερμανούς προς Βορρά.

Θεσσαλονίκη, Φλώρινα

30-10-44. Τμήματα της ΧΙης Μεραρχίας, μετά από σκληρή μάχη με τους Γερμανούς, εισέρχονται και καταλαμβάνουν την Θεσσαλονίκη. Διασώζονται το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής και οι μύλοι της εταιρείας ’’Αλατίνι’’.

31-10-44. Ο ΕΛΑΣ με τις δυνάμεις της ΧΙης Μεραρχίας και της Ταξιαρχίας Ιππικού του καταδιώκει τους Γερμανούς στην κοιλάδα του Αξιού ποταμού ωθώντας τους εκτός ελληνικών συνόρων.

  1-11-44. Δυνάμεις της ΙΧης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, μετά από πεντάωρη μάχη, μπαίνουν ελευθερωτές στην Φλώρινα το απόγευμα της ίδιας ημέρας. Οι Γερμανοί εγκαταλείπουν αποθήκες γεμάτες με πυρομαχικά, τρόφιμα και ιματισμό.

  4-11-44. Ούτε ένα γερμανικό τμήμα δεν υπάρχει στην ηπειρωτική χώρα. Η Ελλάδα είναι ελεύθερη από την φασιστική σκλαβιά χάρη στην αυτοθυσία του ελληνικού λαού και των ένοπλων τμημάτων του. Έχουν περάσει τέσσερα χρόνια και μια εβδομάδα. Όμως η γερμανική παρουσία συνεχίζεται για επτά ακόμη μήνες, με την ανοχή των Βρετανών, στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα, που αποτελούν ιταλική κτίση.

Κρήτη, Μύλος, Σύμη

   

  8-5-45. Οι 11.800 ισχυρές γερμανικές και 4.700 ιταλικές φασιστικές δυνάμεις, από αυτές που προσχώρησαν στους ναζί, που παραμένουν στην Κρήτη υπό τον στρατηγό Ρέντακ παραδίδονται στους Βρετανούς, μετά την πτώση του Βερολίνου. Οι Βρετανοί φοβούμενοι διασπορά των όπλων τους προς τους αντάρτες του ΕΛΑΣ της Κρήτης, τους οποίους η συμφωνία της Βάρκιζας δεν τους συμπεριλάβαινε, τους διατηρούν έως την 12-6-45, όπου οργανωμένα αφοπλίζεται από αυτούς όλο το γερμανικό Σώμα του οχυρού.

 8-5-45. Ανήμερα το Πάσχα, οι 600 άνδρες της άλλοτε ισχυρής γερμανικής φρουράς της Μήλου, παραδίδονται γονατισμένοι από τους συνεχείς βομβαρδισμούς και την πείνα που τους κυριεύει.

 8-5-45. Ο Γερμανός στρατηγός Βάγκενερ υπογράφει στην Σύμη την παράδοση των Δωδεκανήσων. Την επομένη ημέρα Βρετανικές δυνάμεις συνοδευόμενες από τμήμα Ινδών Γιούργκας και άνδρες του ελληνικού Ιερού Λόχου αποβιβάζονται στην Ρόδο, όπου εγκαθιστούν την νέα διοίκηση.

Στις 27-6-46 που συνέρχονται οι υπουργοί εξωτερικών των τεσσάρων νικητριών χωρών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Αγγλία, Γαλλία, ΕΣΣΔ και ΗΠΑ αποφασίζουν την παράδοση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα που τα διεκδικεί.

Την 10-2-47 η Ιταλία υπογράφει συμφωνία παράδοσής τους στην Ελλάδα, ενώ στις 31-3-47 οι Βρετανοί μεταβιβάζουν την διοίκησή τους στην χώρα μας.

Στις 9-1-48 γίνεται η ενσωμάτωσή τους στην Ελλάδα με το νόμο 518 της Δ΄ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων, όπου με αυτόν τυπικά ορίζεται η 7-3-48 ως ημέρα έναρξης της ελληνικής κυριαρχίας τους.

Τα Δωδεκάνησα περιέρχονται στην χώρα μας έπειτα από 36 χρόνια ιταλικής Κατοχής, η οποία είχε αρχίσει από τις 5-5-1912, όταν τα παρέδωσαν στην Ιταλία ηττημένοι οι Οθωμανοί.