Ιανουάριος 1946, μετά τη λήξη του Α΄ Συνεδρίου της ΕΠΟΝ, μέλη της επισκέφτηκαν την Ακρόπολη και φωτογραφήθηκαν μπροστά στον Παρθενώνα.
 
Του ΤΑΣΣΟΥ ΤΡΙΚΑ
  • Μέσα στη δίνη των διαπραγματεύσεων με τους Ευρωπαίους "εταίρους" φαίνεται κάπως άκαιρη η ενασχόληση με τη νεολαία. Να μιλήσει κανείς για το κίνημα της νεολαίας; Αυτή την ώρα; Με ποια αφορμή; Και με ποιον τρόπο;



Μετακατοχική αφίσα της ΕΠΟΝ.
23 Φεβρουαρίου 1943 - ίδρυση της ΕΠΟΝ. 21 Φεβρουαρίου 1973 - κατάληψη του κτηρίου της Νομικής Σχολής από τους εξεγερμένους φοιτητές. Ο μήνας της νεολαίας. Δύο επέτειοι που απέχουν τριάντα χρόνια η μία από την άλλη κι όμως στον πυκνό ιστορικό χρόνο δεν ξεχωρίζουν τόσο πολύ.

Είναι στιγμές, όπως και πολλές άλλες ανάμεσά τους, αλλά και πριν και μετά, σ' ένα μακροχρόνιο "συνεχές", το συνεχές του κινήματος της νεολαίας και των αγώνων του.

Μέσα στη δίνη των διαπραγματεύσεων με τους Ευρωπαίους "εταίρους" φαίνεται κάπως άκαιρη η ενασχόληση με τη νεολαία. Να μιλήσει κανείς για το κίνημα της νεολαίας; Αυτή την ώρα; Με ποια αφορμή; Και με ποιον τρόπο;

Ίσως οι μνήμες -και τα νοερά, σιωπηλά μνημόσυνα- να είναι ένας τρόπος. Μνήμες που επιζούν στο άψυχο χαρτί. Όπως της "Ισμήνης" (κατά κόσμον Φανής Βέτα): "Οργανώθηκα πρώτα στην ΟΚΝΕ", έγραψε, "και στη Λεύτερη Νέα και μετά στην ΕΠΟΝ στην Ανωτάτη Εμπορική. Με συγκίνηση πήγα στο πρώτο συνωμοτικό ραντεβού. Ήταν ένας σύντροφος, αγέλαστος, σοβαρός, σχεδόν σκυθρωπός. Μου είπε: Μου μίλησαν για σένα. Θα πας να βοηθήσεις στην ΟΚΝΕ στην Ανωτάτη Εμπορική. Θα σε λέμε Ισμήνη". Και την είπαν Ισμήνη, και από την ημέρα εκείνη, όπως έγραψε στο βιβλίο που μας άφησε, η Ισμήνη έζησε μέσα στο κίνημα "τα ωραιότερα χρόνια της ζωής [της]".

Περνάμε τώρα σ' έναν άλλο τρόπο και σ' ένα άλλο κλίμα. Η ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαίων Ελλάδας) ιδρύθηκε στις 28 του Νοέμβρη του 1922. Στον Μεσοπόλεμο χιλιάδες νέων οργανώνονται στις γραμμές της. Πρωτοστατεί το 1935 στη συγκρότηση του Αντιδικτατορικού Μετώπου Νέων - "προδρομικής οργάνωσης, σε άλλες συνθήκες, του ΕΑΜ Νέων" (Στ. Γιαννακόπουλος). Ακολουθεί πλειάδα οργανώσεων, που αυξάνονται και πληθύνονται στα χρόνια της τεταρτο-αυγουστιανής δικτατορίας και κυρίως της χιτλεροφασιστικής κατοχής: Αλήθεια. Ξεκίνημα, Φιλική Εταιρεία Νέων, Ενιαία - Μαθητική Νεολαία, Λεύτερη Νέα, Αγροτική Νεολαία, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία... Βίβλος γενέσεως - Αβραάμ εγένησε τον Ιακώβ...

Η ΟΚΝΕ, που ανασυγκροτείται το καλοκαίρι του 1941 ("ήρθαν οι εξόριστοι!") γίνεται η ψυχή του ΕΑΜ Νέων, που δημιουργείται, σκαλί - σκαλί, από το φθινόπωρο του 1941, με τη συμμετοχή των οργανώσεων που αναφέρθηκαν, αλλά και πολλών εκατοντάδων ανοργάνωτων ώς τότε νέων. Σκαλί - σκαλί, το κίνημα της νεολαίας θα πορευθεί, με μοναδικό εφόδιο "τη χρυσή της νιότης πανοπλία", τον μακρύ τραχύ δρόμο του, με τους πολλούς, κρίσιμους αναβαθμούς, που νοηματοδότησαν τη ζωή τόσων και τόσων συμπατριωτών μας. Θα εκφραστεί από σειρά οργανώσεων, διαφορετικών, αλλά με πολλά κοινά πολιτικά, ιδεολογικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, ορισμένες από τις οποίες θα αφήσουν έντονα βαθιά αποτυπώματα στις συνειδήσεις και τον ψυχισμό των μελών τους, μέχρι του σημείου να "ταυτοποιούν" τη γενιά στην οποία ανήκουν: Η γενιά της ΕΠΟΝ, του 1-1-4, των Λαμπράκηδων, του Πολυτεχνείου.

Όμως έτσι το "ιστορικό συνεχές" του κινήματος της νεολαίας παρουσιάζεται ως τεμαχισμένη, μηχανιστική παράθεση ιδιαίτερων "κρίκων", παράθεση η οποία παρεμποδίζει την ολιστική θέαση και αποτίμησή του.

Πολύ σύντομα, εξαιτίας του χώρου, θα επισημάνουμε εδώ ένα συχνά προβαλλόμενο στερεότυπο. Ορισμένες οργανώσεις νέων, με ιδιαίτερα σημαντικό, είναι αλήθεια, ρόλο στην Εθνική Αντίσταση και στους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες, εμφανίζονται να "μονοπωλούν" το κίνημα της νεολαίας. Χωρίς αξιολόγηση και κανενός είδους διαβάθμιση, θα αναφερθούμε σε δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις: Την ΕΠΟΝ και τη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη. Η πλούσια δράση τους, η πολιτική και κοινωνική καταξίωσή τους δεν θα ήταν ασφαλώς εφικτές χωρίς την ουσιαστική συμβολή στην "προθερμανσή" και τη δράση τους άλλων οργανώσεων, που άνοιξαν δρόμους και συσσώρευσαν αναγκαίες προϋποθέσεις. Οργανώσεων και μορφωμάτων μερικές από τις οποίες έχουν καταγράψει αξιόλογα ίχνη στην ιστορική μνήμη (όπως η ΟΚΝΕ, η ΝΕΔΑ, ο Ρήγας Φεραίος), ενώ άλλες, οι περισσότερες ίσως, έχουν εξοβελιστεί από αυτήν. Η συμβολή των δεύτερων υποβαθμίζεται έως αγνοείται. Δημιουργούνται συλλογικοί και προσωπικοί, κάποτε, μύθοι, που παραποιούν την πραγματικότητα.

Δεύτερη επισήμανση: Στο προαναφερόμενο "συνεχές" είναι διακριτή η παρουσία ορισμένων σταθερών, ορισμένων παραμέτρων διαχρονικών, που ο εντοπισμός και η διερεύνησή τους θα συμπλήρωναν την απαραίτητη ιστορική γνώση και θα καθιστούσαν αρτιότερη τη χάραξη της πολιτικής γραμμής της Αριστεράς για τη νεολαία. Εδώ ανήκει το διηνεκές πρόβλημα της διαλεκτικής έντασης στις σχέσεις του κόμματος και της προσκείμενης σ' αυτό οργάνωσης νεολαίας - γνωστό ως πρόβλημα της "αυτονομίας" και των προσίδιων στη νεολαία μορφών λειτουργίας και δράσης. Στην ίδια συνάφεια εντάσσεται και το εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα του αναπροσδιορισμού, στην εποχή μας, της κοινωνικής οντότητας της νεολαίας.

Το ζήτημα της αυτονομίας ανεξαρτησίας ή αυτοτέλειας των σοσιαλιστικών οργανώσεων νεολαίας (και οι τρεις όροι είναι "ταυτόσημοι") ανατρέχει στις αρχές του ευρωπαϊκού σοσιαλιστικού κινήματος, στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Εμφανίζεται είτε ως αυτονόητο κεκτημένο δικαίωμα είτε ως διεκδίκηση απέναντι στο συγκεκριμένο κόμμα στο οποίο πρόσκειται η οργάνωση της νεολαίας.
Στην Ελλάδα η πρώτη οργάνωση Σοσιαλιστικής Νεολαίας εμφανίζεται το 1911. Ιδρύθηκε από το Σοσιαλιστικό Κέντρο Αθηνών, του Νικόλαου Γιαννιού, του οποίου ουσιαστικά αποτέλεσε στην αρχή παράρτημα με την επωνυμία "Σοσιαλιστικός Όμιλος της Ελληνικής Νεολαίας". Το 1912 η οργάνωση εξέδωσε περιοδικό βραχύβιο, με τίτλο "Ανάστασις". Ομάδα νέων, που αυτοί έβγαλαν το περιοδικό, ήρθαν σε προστριβή με τον Γιαννιό για το περιεχόμενό του. Είναι η πρώτη διεκδίκηση κάποιου βαθμού αυτονομίας από μόρφωμα σοσιαλιστικής νεολαίας στη χώρα μας.

Το ζήτημα της αυτονομίας -η διεθνής διάστασή του- απασχόλησε το 3ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς (1924). Είχαν ήδη συσσωρευθεί στοιχεία τριβής ανάμεσα στην Κομμουνιστική Διεθνή και την Κομμουνιστική Διεθνή Νέων με αφορμή την έδρα της δεύτερης - γεωγραφική διάσταση απόψεων που υπέκρυπτε πολιτικό πρόβλημα. Είναι η εποχή έντονων ιδεολογικών αναμετρήσεων στους κόλπους της Κ.Δ., στους οποίους έχει ανάμειξη η Κ.Δ. Νέων και τα τμήματά της. Στη σύγκρουση των δύο γραμμών -της "τακτικής της εφόδου"-, που προξένησε δεινά στο γερμανικό επαναστατικό κίνημα, και της "τακτικής του ενιαίου μετώπου", στην οποία κατέληξε το 3ο Συνέδριο της Κ.Δ. Μεγάλο μέρος των μελών των οργανώσεων της νεολαίας υποστήριζε ενεργά την "τακτική της εφόδου". Η χρονική σύμπτωση της συζήτησης για την αυτονομία της νεολαίας με την έντονη ιδεολογική - πολιτική πάλη ανάμεσα στις δύο γραμμές δεν διευκόλυνε την εξεύρεση της καλύτερης δυνατής λύσης στο πρόβλημα της νεολαίας.

Η Εκτελεστική Επιτροπή της Κ.Δ. έκρινε ότι είχε αναδειχθεί στους κόλπους του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος ένας δεύτερος ημιανεξάρτητος οργανωτικός θεσμός, η ΚΔΝ. Το 3ο Συνέδριο της Κ.Δ. αποφάσισε να θέσει τέρμα στην αντιπαράθεση των δύο οργανώσεων. Η λύση που επιλέχθηκε περιείχε στοιχεία συμβιβασμού: Την ανεξαρτησία ή αυτονομία που διεκδικούσαν οι οργανώσεις της νεολαίας υποκατέστησε η αναγνώριση της "οργανωτικής αυτοτέλειάς" τους. Η "φόρμουλα" αυτή έγινε δεκτή και από τις δύο πλευρές και αποτέλεσε έκτοτε το "υπόδειγμα" των σχέσεων κόμματος και νεολαίας στο πλαίσιο του κομμουνιστικού κινήματος. Η αυτονομία των οργανώσεων νεολαίας εξοβελίζεται έτσι και κηρύσσεται υπό διωγμό η υποστήριξή της. Η απόφαση του Συνεδρίου της Κ.Δ. τονίζει: "Ένα από τα πιο επείγοντα και πιο σημαντικά καθήκοντα των νεολαιίστικων οργανώσεων είναι να αντιπαλεύουν την πίστη (την προσήλωση) στην πολιτική ανεξαρτησία, πίστη που έχει κληροδοτήσει η περίοδος όπου απολάμβαναν πλήρη αυτονομία, την οποία (πίστη) εξακολουθούν να διατηρούν ορισμένα μέλη".

Και για να τηρηθεί η φόρμουλα του συμβιβασμού, ακολουθεί στο κείμενο της απόφασης το άλλο ισχνό σκέλος του, όπου αφιερώνονται στο θέμα μόλις λίγες γραμμές. "Η απώλεια της πολιτικής ανεξαρτησίας των οργανώσεων νεολαίας δεν συνεπάγεται με κανέναν τρόπο και απώλεια της οργανωτικής τους ανεξαρτησίας, που είναι τόσο σημαντική για λόγους πολιτικής διαπαιδαγώγησης".

Το 1935 προετοιμάζεται το 7ο Συνέδριο της Κ.Δ., το Συνέδριο των μεγάλων "ανοιγμάτων", της κοινής αντιφασιστικής δράσης και των Λαϊκών Μετώπων. Στη στροφή περιλαμβάνεται και η "αλλαγή υποδείγματος" στις σχέσεις των Κ.Κ. με τις αντίστοιχες οργανώσεις νεολαίας. Στην περίοδο των ζυμώσεων και "αναψηλαφήσεων" της πολιτικής της Κ.Δ., κατά την προετοιμασία του 7ου Συνεδρίου της, στα τέλη του 1934, αρχές του 1935, το προεδρείο και η γραμματεία της Ε.Ε. της Κ.Δ. ασχολείται με την Ελλάδα και την κρίση στο ΚΚΕ (τη γνωστή ως "φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές"). Η 4η Ολομέλεια της Κ.Ε. (Σεπτέμβριος 1935) και το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ (Δεκέμβριος 1935) αποτελούν τομή στην ιστορία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Αλλάζει η ηγεσία του, ο στρατηγικός του προσανατολισμός. Δεν είναι του παρόντος να αναφερθούμε σε αυτά. Θα περιοριστούμε στην απόφαση του 6ου Συνεδρίου του ΚΚΕ και την ειδική απόφαση για τη νεολαία, που "εμπνέεται" από τη στροφή της Κ.Δ. στα ζητήματα της νεολαίας.

Η απόφαση αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική. Αποτελεί κατά κάποιον τρόπο τη "μήτρα" στην οποία κυοφορήθηκε το μεγάλο άνοιγμα του ΚΚΕ και γενικότερα του ελληνικού αριστερού κινήματος στη νέα γενιά, που μεγαλούργησε μέσα από τα οργανωτικά σχήματα που ακολούθησαν.

Εδώ πρέπει να ανιχνεύσουμε τις καταβολές της ΕΠΟΝ, της ΕΔΝΕ (Ενιαία Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδος) και ακόμα και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, που δεν έχει ακριβώς ως ληξιαρχική πράξη γέννησης τη γνώστη συνεδρίαση του Βουκουρεστίου, αλλά ανατρέχει πολύ πιο πίσω, στην ιστορική απόφαση του 6ου Συνεδρίου του ΚΚΕ (1935). Βασικά σημεία αυτής της απόφασης: "Η νέα γενιά ανήκει στον λαό και πρέπει να κερδηθεί με το μέρος των δυνάμεων της Δημοκρατίας και της Λευτεριάς. Με βάση τις αποφάσεις του 6ου Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς Νέων, μπροστά στην ΟΚΝΕ μπαίνει επιτακτικά το πρόβλημα της ριζικής αλλαγής του χαρακτήρα της. Η ΟΚΝΕ από όλες τις απόψεις (προγραμματικές αρχές, μορφές οργάνωσης, περιεχόμενο και μέθοδο δουλειάς) υφίσταται και δρα παράλληλα με το κόμμα των νέων. Και αυτή η αιτία βασικά, κρατά την ΟΚΝΕ μακριά από τις πλατιές μάζες των νέων. Στις συνθήκες της Ελλάδας με το δυνατό δημοκρατικό-αντιφασιστικό κίνημα, επιβάλλεται η δημιουργία μιας ενιαίας πλατιάς αντιφασιστικής οργάνωσης των νέων, που θα περιλαμβάνει όχι μόνο τους νέους κομμουνιστές, αλλά όλους τους νέους που μισούν την αντίδραση, τον φασισμό, θέλουν την πρόοδο, τη λευτεριά, την ειρήνη".

Για να ανταποκριθεί στον σκοπό της αυτό, η ενιαία οργάνωση της νέας γενειάς χρειάζεται να ξεριζωθεί μέσα από τις γραμμές της ΟΚΝΕ ο σεχταρισμός. Η ΟΚΝΕ πρέπει να γνωρίσει τα προβλήματα, τις ανάγκες, την ψυχολογία και τον χαρακτήρα της νέας γενιάς της χώρας μας και να ανταποκριθεί σε αυτά. Η παλιά αντίληψη για τις μαζικές οργανώσεις της νεολαίας (π.χ. τις αθλητικές κ.λπ.) πρέπει να αλλάξει. Η όλη οργανωτική στρουχτούρα και η εσωτερική λειτουργία της Κ.Ν. πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτή τη στροφή". Το άνοιγμα αυτό είναι η μεγάλη καμπή στην πορεία του νεολαιίστικου κινήματος στη χώρα μας. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου που μεσολάβησε ανέβαλε την πραγματοποίηση του ανοίγματος, που θα γίνει πράξη στα χρόνια της Κατοχής. Παρ' όλη την επιτυχία του ΕΑΜ Νέων και την ανάπτυξη των οργανώσεων που το αποτελούν, το όραμα -ο σκοπός- της δημιουργίας της "Ενιαίας", κατά την κωδική ονομασία της εποχής, κυριαρχεί. Το ΕΑΜ Νέων και οι άλλες οργανώσεις είναι ο προθάλαμος της ΕΠΟΝ, που θα ιδρυθεί στις 23 Φεβρουαρίου του 1943.

Η "εκτίναξη" του κινήματος της νεολαίας που έφερε η ΕΠΟΝ είναι γνωστή. Δεν θα προσέφεραν τίποτε μερικές γραμμές γι' αυτή σε τούτο το σημείωμα: Ωστόσο, η απόσταση του χρόνου επιτρέπει να τεθούν ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα: Αρκεί η συγκυρία -το μεγαλούργημα της Αντίστασης στις συνθήκες της χιτλεροφασιστικής κατοχής, η διαχρονική αντιστασιακή ροπή του λαού μας και η αγωνιστική ετοιμότητα των νεολαίων κομμουνιστών- για να ερμηνευθεί αυτή η "εκτίναξη"; Έπειτα, "το οργανωτικό είναι πολιτικό". Η εγκατάλειψη του αρχικού τριτοδιεθνιστικού "υποδείγματος" του 1924 είχε κυρίως οργανωτικό χαρακτήρα; Και αν όχι, ποιο ακριβώς ήταν το πολιτικό και ιδεολογικό της περιεχόμενο; Και ποιο είναι -μπορεί να είναι- το κατάλληλο "υπόδειγμα" για την εποχή μας; Θα χρειαστεί να επανέλθουμε σε επόμενο σημείωμα.

avgi.gr