Από την απελευθέρωση στα δεκεμβριανά της Πάτρας και στην σύλληψη εννέα βρετανών από τον ΕΛΑΣ

Οκτώβρης - Νοέμβρης του 1944, το ΙΙ Γραφείο της VIII Tαξιαρχίας του 12ου Συντ. ΕΛΑΣ επισκέφθηκε την πατραϊκή  οινοποΐα ΑΧΑΪΑ ΚΛΑΟΥΣ, από το αρχείο της οποία είναι το έγγραφο που δίνει, μετά από 70 χρόνια το Istologio G. Mosxou,  για πρώτη φορά στη δημοσιότητα. Διακρίνονται οι υπογραφές του καπετάνιου Πάνου Κοντόγκονα, του Κ. Ζησιάδη και της Σίας Γρίβα, Φωφώ Γρίβα και Λαμπρινής Κακού, που έδωσε τρία αδέλφια της στον αγώνα.

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΜΟΣΧΟΥ(*)

          (γιού αγωνιστή της

      ΕΛΑΣίτικης αντίστασης)

Στα προηγηθέντα κατά την περίοδο των Δεκεμβριανών που ακολούθησε, οργανώνονται από την τοπική ηγεσία του ΕΑΜ Πάτρας συλλαλητήρια και απεργίες με την συμμετοχή του Εργατικού Κέντρου Πάτρας, των επαγγελματοβιοτεχνών αλλά και πλήθος κόσμου.  (Στις 3 Δεκεμβρίου 1944, γενική απεργία του ΕΚ Πατρών).

Το ΕΑΜ καταδικάσει τον επανεξοπλισμό των Ταγμάτων Ασφαλείας, και τα συλλαλητήρια συνεχιστούν . Ο κόσμος εκδηλώνει την επιθυμία του για ανεξαρτησία , σχηματισμό κυβέρνησης πραγματικής Εθνικής Ενότητας, αλλά και την συμπαράστασή του στον “δοκιμαζόμενο λαό της Αθήνας”. Οι Βρετανοί από την άλλη πλευρά αναλαμβάνουν τη φρούρηση των δημοσίων καταστημάτων της Πάτρας, πυκνώνουν τις νυχτερινές περιπόλους εγκαθιστούν πυροβολεία και τοποθετούν συρματοπλέγματα στην Μαιζώνος και κόβουν την πόλη στα δύο.

Η ΕΑΜική ηγεσία προχωρεί σε συμβιβασμό. Στις 9 Ιανουαρίου του 1945 συμμετείχε σε σύσκεψη που έλαβε χώρα στη Μητρόπολη, υπογράφοντας μαζί με τους εκπροσώπους των συλλόγων, των γιατρών και των δικηγόρων, ψήφισμα, σχετικό με την κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα και όπου διατυπώνονταν το αίτημα για ηρεμία. (Εφημερίδα ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ , 10 Ιανουαρίου 1945).

Την άλλη μέρα 10 Ιανουαρίου, γίνεται στο λιμάνι Πατρών απόβαση ενισχυμένων βρετανικών δυνάμεων από άρματα Σέρμαν και φορτηγά

Παρ’ όλη την προσπάθεια για εκτόνωση της έντασης οι Βρετανοί αρχίζουν την έρευνα σε γραφεία της Νομαρχιακής Επιτροπής και της Πολιτοφυλακής , καθώς και της Ανταρτικής Επιμελητείας . Όταν την ίδια ημέρα, 10 Ιανουαρίου, ο Βλάσης Ανδρικόπουλος , διοικητής του 12^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ επισκέφθηκε τον Βρετανό Διοικητή , Ταξίαρχο Μπλοκ για να διαμαρτυρηθεί, εκείνος του έδωσε τελεσίγραφο με το οποίο ζητούσε από «το 12^ον Σύνταγμα προς αποφυγήν αιματοχυσίας της πόλεως των Πατρών να εκκενωθή η πόλις των Πατρών απ’ όλων των υπό τας διαταγάς σας ενόπλων δυνάμεων μέχρι της 6^ης πρωινής ώρας της 11^ης Ιανουαρίου 1945». 

Ο Ν. Αναστασόπουλος καταθέτει λουλούδια στην μνήμη των απαγχονισμένων Πάτρας στις 9-5-1944. Μεταξύ αυτών και κουνιάδος του Κωνστ. Κακκός.

Ο ΕΛΑΣ υπό την πίεση της τοπικής Εκκλησίας και των φορέων και δεδομένου ότι στην Αθήνα ισχύει ανακωχή, αναγκάζεται σε υποχώρηση στους πρόποδες του Ομπλού και στο Κλάους. Η αποχώρηση κρίθηκε ως αδυναμία από τους κυβερνητικούς φορείς .

 (Σχετικό το δικηγορικό ψήφισμα στην Εφημερίδα ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ, 17 Ιανουαρίου 1945).

Ο ΕΛΑΣ, για να μην επεκταθούν οι συγκρούσεις και στην πόλη της Πάτρας, αποδέχτηκε με δυσφορία την διαταγή και αποσύρθηκε στην περιοχή του Κλάους και στους πρόποδες Ομπλού.

Προηγουμένως η διοίκηση του 12^ου Συντάγματος, που την εκπροσωπούσαν ο διοικητής Βλάσης Ανδρικόπουλος και ο καπετάνιος του Συντάγματος Πάνος Κοντόγκωνας (καπετάν Πάνος), την 1^η ώρα της νύχτας προς το ξημέρωμα της 11 Ιανουαρίου 1945 με το υπ’ αριθμ. πρωτ. 90 έγγραφο του 12^ου Συντ. ΕΛΑΣ, προς τον Άγγλο ταξίαρχο, απαντά τα παρακάτω:

«Απαντώντας σε χθεσινό τελεσίγραφό σας αποφασίζουμε, χάριν του Πατραϊκού λαού, ν’ αποσύρουμε τα τμήματά μας από την πόλη, στους δρόμους της οποίας νωπό αχνίζει ακόμη το αίμα που έδωσαν ο στρατός του ΕΛΑΣ και ο λαός της, κάτω απ’ τη γερμανική κατοχή. Πιστεύουμε ότι ο ιστορικός της αύριον την απόφασή μας αυτή δεν θα την προσθέσει στις άλλες νίκες σας». (Έκτακτος κοινή έκδοσις των εφημερίδων Λόγος, Πελοπόννησος, Εθνικός Κήρυξ, 11 Ιανουαρίου 1945).

Έτσι το 2^ο Γραφείο της VIII Ταξιαρχίας και αυτό της IIIης Μεραρχίας εγκαταστάθηκαν στο  ύψωμα του Κλάους, με όλη τη δύναμη των ΕΛΑΣιτών. Παράλληλα την ίδια ημέρα στην Αθήνα 11 Ιανουαρίου 1945, γίνεται συμφωνία μεταξύ Άγγλων και ΕΛΑΣ για κατάπαυση του πυρός, μετά από 38 ημέρες μαχών και απόσυρση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από την Αθήνα.

Μέσα λοιπόν σε αυτό το κλίμα, και έπειτα από 33 ημέρες μαχών σε Αθήνα και Πειραιά, όπου αποτελούν τα βασικά σημεία της δεκεμβριανής εποποιΐας κατά των Άγγλων επικυρίαρχων, οι οποίοι αντιμετωπίζουν την Ελλάδα ως κατεχόμενη χώρα, κατ’ εντολή του Τζώρτζιλ, φθάνουμε στην ανακωχή που συμφωνήθηκε μεταξύ ΕΑΜ και Άγγλων στις 11 Ιανουαρίου 1945 και μετά από άλλες 32 ημέρες διαπραγματεύσεων στη ετεροβαρή Συμφωνία της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου 1945, όπου και συμφωνείται και από τα δύο μέρη η αποστράτευση των ανδρών του ΕΛΑΣ και η παράδοση των όπλων, εν προκειμένω για το 12^ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ στην κωμόπολη Ανδρίτσαινα Ηλείας. Άοπλοι πια οι αγωνιστές, παραδόθηκαν στο έλεος των παρακρατικών ομάδων, των πρώην συνεργατών του γερμανοϊταλού καταχτητή! Και ουαί τοις ηττημένοις…

Από το 1943 οι Βρετανοί ορέγονταν διάλυση του ΕΛΑΣ

Ο δρόμος για τη βίαιη διάλυση των Ανταρτικών Σωμάτων έχει ήδη ανοίξει από τον Ιούλιο του περασμένου έτους 1943.

Τότε ο Stevens , Βρετανός Αξιωματικός , Σύνδεσμος στην Πελοπόννησο, θεωρούσε ότι για να μην καταληφθεί η εξουσία από το ΕΑΜ επιβάλλεται η ενισχυμένη “παρουσία” Άγγλων στρατιωτών και προτείνει την παρουσία 5000 στρατιωτών στην Πάτρα .Η “ποσότητα” αυτή εγγυάται όπως λέει την ασφάλεια. Η πρόταση διαβιβάζεται από τον Talbot-Rice ταγματάρχη του S.O.E. , στον Laskey, υπεύθυνο στο F.O. για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. (Σπηλιωτοπούλου- Παπαστράτης, σελ.407)  

Η αποδοχή του τελεσιγράφου βέβαια δεν άλλαξε το στόχο και την επιθυμία των Βρετανών . Οι τελευταίοι αμέσως μετά τη συμφωνία καταλαμβάνουν γραφεία ΕΑΜικών οργανώσεων καθώς και τα γραφεία της “Ελεύθερης Αχαΐας” .Η αντιπαράθεση των Βρετανών με τον ΕΛΑΣ κορυφώνεται με την επίθεση μονάδων αγγλικών στρατευμάτων κατά του 12^ου Συντάγματος στα περίχωρα της πόλης (13 Ιανουαρίου 1945) δηλαδή δύο ημέρες ύστερα από τη συμφωνία για αποχώρηση του ΕΛΑΣ . Οι στρατιώτες των Βρετανών δήθεν είχαν πληροφορίες ότι ο ΕΛΑΣ σχεδιάζει επίθεση εναντίον τους και την επανείσοδό του στην πόλη.

Αυτήν η επίθεση που έγινε από αγγλικά άρματα Σέρμαν και δυνάμεις της Special Air Service ή SAS, που συγκροτήθηκε το 1941 στην Β. Αφρική από τους Βρετανούς για να λειτουργήσει ως κομάντο στα μετόπισθεν του εχθρού κι έκτοτε στελεχωμένη  από βρετανούς και Γιούργκας (Ινδούς) επενέβη σε πολλά μέτωπα μέχρι το 1945, όπου διελύθη για να ξανασυγκροτηθεί το 1947 και μέχρι και το 2012 να επεμβαίνει στα εσωτερικά μέτωπα ασιατικών και αφρικανικών χωρών, τελευταίο παράδειγμα το 2012 η επέμβασή της SAS στην Συρία!

Αριστερά Ν. Αναστασόπουλος, δεξιά Γκολφίνος Γκολφινόπουλος.

Ενώ οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ βρίσκονταν στο Σαραβάλι, εδέχθησαν την βρετανική επίθεση και στην αψιμαχία που κράτησε αρκετή ώρα –όπως διηγείται  ο επικεφαλής του λόχου Μηχανημάτων (πολυβόλων κ.ά.) «Νίκος ο μπακάλης» ή Νίκος Αναστασόπουλος, που έλαβε μέρος σε αυτή την αψιμαχία,  σε βιντεοσκοπημένη συνέντευξη που πήρα στις 12-8-2014 και στοιχεία της ανέφερα στο Συνέδριο του Παντείου που έγινε από τις 19 έως τις 23 Νοεμβρίου 2014 με τίτλο: «Από την Απελευθέρωση στα Δεκεμβριανά», οι ΕΛΑΣίτες συνέλαβαν αιχμαλώτους εννέα Βρετανούς, τους οποίους αργότερα, μετά την αψιμαχία, κι ενώ κατευθύνονταν για να παραδώσουν τα όπλα, όπως προέβλεπε η συμφωνία της Βάρκιζας της 12-2-1945, τους άφησαν ελεύθερους.

Επανέρχομαι στις ημέρες των Δεκεμβριανών στην Πάτρα.

Ο ΕΛΑΣ λειτουργούσε καθαρά προς αποτροπή παρόμοιων με την Αθήνα γεγονότων .Όλες οι προηγούμενες ημέρες αποδεικνύουν την ειλικρινή διάθεση του, για συμβιβασμό. Αντίθετα οι Βρετανοί επιτίθενται σε αρκετά τμήματα του 12^ου Συντάγματος, χρησιμοποιώντας το πρόσχημα ότι αναμένουν επίθεση από αυτό . (Χρόνια της φωτιάς, ο Εμφύλιος στην Αχαΐοήλιδα, Γ. Μόσχου, σελ. 265).

Οι Βρετανοί επιβεβαιώνουν με τις ενέργειες τους την διάθεση της κυβέρνησης όπως αυτή εκφράζεται από τον ίδιο τον Μαμόπουλο. Είναι η στιγμή που το κράτος θα λύσει το πρόβλημα της υπαγωγής των θεσμών της Αντιστάσεως σ’ αυτό, χρησιμοποιώντας τώρα πια τη δύναμη και όχι την πειθώ. Σε αυτή την περίπτωση χρησιμοποιείται η δύναμη των συμμάχων που στηρίζουν απόλυτα την νέα κυβέρνηση και προστατεύουν τα συμφέροντα τους στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο, από μια ενδεχόμενη προσπάθεια του ΕΛΑΣ να πάρει την εξουσία. Οι συμβιβασμοί της ΕΑΜικής ηγεσίας δεν φαίνεται να διασκεδάζουν τους φόβους τους. Από τις 13 Νοεμβρίου 1944, ορίζεται για την Πάτρα ειδικός επίτροπος ο αντιεισαγγελέας Ξενοφών Κωνσταντόπουλος, που θα ήταν ο μόνος που θα μπορούσε πια να διατάσσει δίωξη και σύλληψη δωσίλογων. (Γιώργος Νικητόπουλος – Πάντειο Πανεπιστήμιο: Η δίωξη των δωσίλογων της Κατοχής στην Πάτρα – Τα πρακτικά των δικών και οι εφημερίδες της πόλης, μεταπτυχιακή εργασία).

Μετά τα Δεκεμβριανά

Με βάση την Συντακτική Πράξη 6 συγκαλούνται τα Ειδικά Δικαστήρια Δωσίλογων στην Πρωτεύουσα αλλά και σε πόλεις της επαρχίας. Στην Πάτρα το Ειδικό Δικαστήριο συγκαλείται στο Κτίριο του Εφετείου. Τα δικαστήρια αυτά είναι αρμόδια για την προανάκριση, την εκδίκαση και την απόφαση όσον αφορά τα αδικήματα που προβλέπονται από την Συντακτική πράξη αλλά και για όλα τα συναφή προς αυτά κατά τις διατάξεις της κοινής ποινικής δικονομίας. (άρθρο 12)

Η πρώτη δίκη του ειδικού δικαστηρίου δωσίλογων που συστήθηκε στην Πάτρα, γίνεται τον Απρίλιο του 1945 με ήδη βεβαρημένο ωστόσο το κλίμα από τις συνεχείς διώξεις εναντίον του ΕΛΑΣ στην Πάτρα καθώς και με απελευθερωμένους αρκετούς από αυτούς που η Εθνική Πολιτοφυλακή είχε φροντίσει να περιορίσει .

Ο δεξιός τοπικός τύπος, δημιουργεί ένα σαφές αντικομουνιστικό κλίμα, ανακαλύπτοντας συνέχεια ομαδικούς τάφους αθώων πολιτών που σφαγιάσθηκαν από τον “αιμοδιψή” ΕΛΑΣ . Ειδικά μετά τα Δεκεμβριανά, τίθεται η βάση για μια τεράστια αντικομουνιστική προπαγάνδα. Παράλληλα εντείνονται οι διώξεις κατά των αριστερών ΕΑΜικών πολιτών και εναντίον της ΕΑΜικής εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΧΑΪΑ 

Τα αποτελέσματα από τις δίκες του Ειδικού Δικαστηρίου θα αποδειχθούν κατώτερα των περιστάσεων και δεν θα επαρκούν για την ικανοποίηση του κοινού αισθήματος περί δικαίου. (Ό.π. Γιώργος Νικητόπουλος – Πάντειο Πανεπιστήμιο)

______________

(*) Το άρθρο αυτό είναι γραμμένο με την συμβολή-αφήγηση του αγωνιστή Νίκου Αναστασόπουλου –Νίκος ο μπακάλης- υπευθύνου μηχανημάτων του 12^ου Συντ. ΕΛΑΣ, της κοινής έκδοσης των πατραϊκών εφημερίδων Λόγος, Πελοπόννησος, Εθνικός Κήρυξ, της Έκδοσης Στρατιωτική Ιστορία, SAS, οι επίλεκτοι του βρετανικού στρατού – Γνώμων Εκδοτική 2014, της εφημερίδας Πελοπόννησος, της μεταπτυχιακής εργασίας του Γιώργου Νικητόπουλου, φοιτητή Παντείου Πανεπιστήμιου: Η δίωξη των δωσίλογων της Κατοχής στην Πάτρα – Τα πρακτικά των δικών και οι εφημερίδες της πόλης, της εφημερίδας Ελεύθερη Αχαΐα, έρευνας των καθηγητών Παντείου Πανεπιστημίου Σπηλιωτόπουλου και Πρ. Παπαστράτη και της έκδοσης Χρόνια της Φωτιάς, ο εμφύλιος στην Αχαΐοήλιδα, 2001, Γ. Μόσχου).