Ο «πόλεμος της μνήμης» και ο «ιστορικός τουρισμός»

Μέρος του συγκροτήματος του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης.

Τα επίσημα εγκαίνια του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης θα κάνει ο Πρόεδρος

της Δημοκρατίας στις 20 Σεπτεμβρίου

Του Σ. Κακουριώτη  

   (από την avgi.gr)

Αφήνοντας πίσω το Νεστόριο και παίρνοντας τον δρόμο που οδηγεί στην καρδιά του ορεινού όγκου του Γράμμου, με κατεύθυνση προς το χωριό Κοτύλη, συναντά κανείς έναν επιβλητικό γκρεμό, με το επίφοβο τοπωνύμιο «Χάρος». Εκεί, το 1947, σημειώθηκε ένα από τα πολλά τραγικά περιστατικά του εμφυλίου πολέμου: κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης τμημάτων του στρατού και μαχητών του ΔΣΕ, οι τρεις τελευταίοι εναπομείναντες υπερασπιστές του υψώματος αρνήθηκαν να παραδοθούν και να πέσουν ζωντανοί στα χεριά του Εθνικού Στρατού. Επέλεξαν να πέσουν στον γκρεμό...

Σε ανάμνηση της τραγικής χειρονομίας των τριών μαχητών (Γιάννης Δούρος, Νίκος Χατζηβασιλείου και Θάνος Δημητρίου ήταν τα ονόματά τους), υπήρχε παλιότερα στο έδαφος μια λιτή μαρμάρινη πλάκα που μνημόνευε τη θυσία τους. Σήμερα έχει αντικατασταθεί από μια ογκώδη αναθηματική στήλη που υψώνεται κάθετα στον ορίζοντα και, όπως η παλαιότερη, φέρει την επιγραφή «Τιμή και δόξα στους σταυραετούς του ΔΣΕ» μαζί με ανάγλυφες τρεις μορφές ενόπλων, προικισμένων με αγγελικές φτερούγες...

Συνεχίζοντας τον δρόμο του, ο περιηγητής μετά από λίγα χιλιόμετρα φτάνει στην τοποθεσία Λιβάδια Κοτύλης. Εκεί συναντά ένα άλλο μνημείο, πολύ παλαιότερο, διαφορετικής αισθητικής και ύφους. Πρόκειται για μια οριοθετημένη με σιδερένια περίφραξη τσιμεντένια βάση, στη μέση της οποίας υψώνεται ένας μαρμάρινος οβελίσκος. Είχε ανεγερθεί τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, στη μνήμη των «σφαγιασθέντων υπό των κομμουνιστοσυμμοριτών» εννέα εθελοντών χωροφυλάκων που εκτελέστηκαν εκεί από τα αντάρτικα τμήματα του Γιαννούλη, την 1η Σεπτεμβρίου 1946, όταν δυνάμεις του επιτέθηκαν στην Κοτύλη την ημέρα του δημοψηφίσματος για την επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β'.

Τα δύο αυτά διαδοχικά μνημονικά σήματα που συναντά κανείς είναι ένα εύγλωττο δείγμα της «μάχης των μνημείων» που διεξάγεται τα τελευταία χρόνια στον Γράμμο και αποτελεί, φυσικά, μέρος του «πολέμου της μνήμης» γύρω από τον Εμφύλιο.

Ανάμεσα στα δύο αυτά μνημεία, σε ένα αλπικό λιβάδι σε υψόμετρο 1450 μ., στεκόταν για είκοσι τουλάχιστον χρόνια ένα ανολοκλήρωτο συγκρότημα κτηρίων, κυριολεκτικά ένα κτήριο - φάντασμα περιτριγυρισμένο από ένα κατάφυτο τοπίο...

Αυτό το κάποτε άχρηστο κέλυφος σήμερα έρχεται να παίξει έναν δικό του ρόλο στον πόλεμο της μνήμης και των μνημείων στον οποίο αναφερθήκαμε. Σε αυτό στεγάζεται το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης, το οποίο ιδρύθηκε και λειτουργεί υπό την εποπτεία του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.

Το Πάρκο, με τη λειτουργία του, έχει διπλή στόχευση: αφενός, να αξιοποιήσει τα τεκμήρια της ιστορικής μνήμης και, αφετέρου, να αναδείξει τον σπάνιο περιβαλλοντικό πλούτο της περιοχής του Γράμμου και της Δυτικής Μακεδονίας. Με τη συνεργασία ειδικών επιστημόνων, τόσο ιστορικών όσο και περιβαλλοντολόγων, στις αίθουσές του φιλοξενούνται δύο μόνιμες εκθέσεις με φωτογραφικό και ψηφιακό υλικό. Στην έκθεση ιστορικού περιεχομένου «Γράμμος: Διαδρομές στην ιστορία» οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας από τα τέλη του 19ου αιώνα έως και τον Εμφύλιο Πόλεμο και να ενημερωθούν για τα βασικά ιστορικά γεγονότα της περιόδου, με έμφαση στην κρίσιμη δεκαετία του 1940.

Ταυτόχρονα, στην έκθεση «Γράμμος: Διαδρομές στη φύση» οι επισκέπτες θα περιηγηθούν στη φύση της περιοχής και θα μπορέσουν να θαυμάσουν ορισμένα από τα χαρακτηριστικότερα και ομορφότερα τοπία του ορεινού αυτού οικοσυστήματος, καθώς και φωτογραφίες από τα είδη των λουλουδιών, των πεταλούδων, των πουλιών και των ζώων που ζουν σε αυτήν. Και στις δύο εκθέσεις υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένες αίθουσες όπου προβάλλονται ντοκιμαντέρ για την ιστορία και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής.

Παράλληλα, λειτουργεί βιβλιοθήκη με περίπου 1.000 τόμους έργων ιστορικού και οικολογικού περιεχομένου, που ο επισκέπτης μπορεί να διαβάσει στο αναγνωστήριο, ενώ παράλληλα υπάρχει η δυνατότητα της περιήγησης στο Διαδίκτυο, στους υπολογιστές που είναι διαθέσιμοι στο χώρο της βιβλιοθήκης.

Στους άμεσους στόχους του ΠΕΣ είναι η οργάνωση, στην χωρητικότητας 100 ατόμων αίθουσα εκδηλώσεων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων, συνεδρίων, ημερίδων, συναντήσεων σε συνεργασία με εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού όχι μόνο για θέματα ιστορικού ενδιαφέροντος αλλά και θέματα που αναδεικνύουν τον περιβαλλοντικό πλούτο του Γράμμου.

Τέλος, αλλ' όχι και λιγότερο σημαντικό, στο ΠΕΣ λειτουργεί εστιατόριο - καφέ και ξενώνας 12 δωματίων, τη διαχείριση των οποίων έχει αναλάβει ο Αγροτοτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών Νεστορίου με την επωνυμία «Γεύσεις Γράμμου».

Τα επίσημα εγκαίνια του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης θα κάνει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κ. Παπούλιας, στις 20 Σεπτεμβρίου, αλλά ήδη, στον ένα περίπου μήνα λειτουργίας του, το έχουν επισκεφθεί και έχουν συμμετάσχει στις οργανωμένες ξεναγήσεις στις εκθέσεις που φιλοξενούνται στις αίθουσές του πάνω από 1.000 επισκέπτες. Αριθμός διόλου αμελητέος για την τοπική οικονομία μιας περιοχής που μπορεί να προσβλέπει μονάχα στην ήπια εναλλακτική τουριστική ανάπτυξη για να επανεγκατασταθούν στα ερημωμένα από τον Εμφύλιο και τη μετανάστευση χωριά κάποιοι νεότεροι άνθρωποι...

Κάτι που δεν φαίνεται να λαμβάνουν υπόψη οι αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν για την ολοκλήρωση του Πάρκου (καθώς τα κτήρια είχαν χτιστεί εδώ και χρόνια). Με τις λαϊκίστικες αντιδράσεις που έκαναν λόγο για «σαλέ για βουλευτές» που έφτιαξε ο πρώην πρόεδρος της Βουλής Φ. Πετσάλνικος δεν αξίζει να ασχοληθεί κανείς -μια επίσκεψη στο ΠΕΣ αρκεί... (χωρίς φυσικά να λησμονεί κανείς ότι η Καστοριά αποτελεί εκλογική περιφέρεια του κ. Πετσάλνικου). Περισσότερο βάσιμες οι ανησυχίες που διατύπωσαν οι Οικολόγοι Πράσινοι μέσω ερώτησης του ευρωβουλευτή Μ. Τρεμόπουλου προς την Κομισιόν, καθώς η περιοχή ανήκει στο Δίκτυο Natura 2000, παραγνωρίζουν όμως την ανάγκη για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων ήπιου εναλλακτικού τουρισμού (ιστορικού και οικολογικού) στην περιοχή, οι οποίες ανήκουν στις επιτρεπόμενες στις περιοχές Natura...

Η αίθουσα που φιλοξενεί την Ιστορική Μνήμη.

Πώς να φτάσετε ως εκεί

Η απόσταση από την Καστοριά μέχρι το ΠΕΣ (μέσω Νεστορίου - Πεύκου) είναι 50 χλμ. και ο απαιτούμενος χρόνος είναι περίπου μία ώρα. Λίγα χλμ. μετά το χωριό Πεύκο υπάρχει διασταύρωση στα αριστερά όπου αρχίζει ένας πολύ καλός χωματόδρομος, μήκους 4 χλμ., που οδηγεί στο ΠΕΣ. Επίσης μπορεί κάποιος να έρθει μέσω Κοτύλης. Λίγα χλμ. μετά την Κοτύλη ακολουθεί στα δεξιά του την ταμπέλα για Χρυσή - Γράμμο και μετά από 9 χλμ. χωματόδρομου φτάνει στο ΠΕΣ. Αυτή η διαδρομή προσφέρει τη δυνατότητα της επίσκεψης στην επιβλητική τοποθεσία Χάρος. Οι ενδιαφερόμενοι έχουν τη δυνατότητα να επισκέπτονται το ΠΕΣ όλες τις ημέρες της εβδομάδας, ενώ για οποιαδήποτε πληροφορία και για το ωράριο λειτουργίας των εκθεσιακών χώρων και του καφέ - εστιατορίου μπορούν να απευθύνονται στα τηλέφωνα 24670-62136 και 24670-62137.