Ένα ακόμη κόκκινο τριαντάφυλλο για τον συναγωνιστή Σπύρο Πάντζα

Χαρακτικό Τάσου.

Του αντιστασιακού ΜΑΝΟΥ ΙΩΑΝΝΙΔΗ

Ίσως από συστολή, ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Πάντζας, δεν θέλησε να δώσει πολλά στοιχεία για τον πατέρα του, τον Σπύρο (“Αυγή” 3.7.12 σελ.23). Ας μου επιτρέψει να τα δώσω εγώ που τον γνώρισα προσωπικά και αρκετά καλά όπως θέλω να πιστεύω.

Ο Σπύρος Πάντζας, νεολαίος κομμουνιστής από το 1934 πράγματι, γνωστός - γνωστότατος από τους αγώνες του - στο Παγκράτι Αθήνας, μπήκε στο δρόμο του Σοσιαλισμού από τον Μιλτιάδη Ζαφειριάδη, που διατηρούσε προπολεμικά ένα νεολαιΐστικο καφενείο - γαλατάδικο - λέσχη στο τέρμα Παγκρατίου, στην οδό Ευτυχίδου και αργότερα στην οδό Χρεωνίδου 3. Εκεί, εκτός από το Λουντέμη, τον Βενέζη, τον Βάρναλη, τον Μυριβίλη, τον Ψαθά και άλλους λόγιους της εποχής, που ήταν φίλοι του Ζαφειριάδη, συχνάζαμε και πολλοί μαθητές του 7^ου Γυμνασίου Παγκρατίου και ο Μιλτιάδης, παλαίμαχος κομμουνιστής από τη Σμύρνη - απόμαχος όμως τώρα - γαλουχούσε μ’ έναν εξαίρετο, δικό του διαλεχτικό τρόπο τη μαθητιώσα νεολαία στα πρωτόγνωρα γι' αυτήν προοδευτικά μονοπάτια. Με τον φόβο πάντοτε του πράκτορα της Ασφάλειας που ίσως καιροφυλακτούσε έξω ή και μέσα στο καφενείο. Το μαγαζί του υπήρξε για εκείνα τα χρόνια, το φυτώριο των μελλοντικών στελεχών της ΕΑΜικής Αντίστασης και των στελεχών του ΚΚΕ των ανατολικών συνοικιών της Αθήνας. Και τούτο γιατί το 7^ο Γυμνάσιο ήταν το μοναδικό δημόσιο γυμνάσιο της περιοχής από του Ζωγράφου και τα Ιλίσια μέχρι την Ηλιούπολη και το Μπραχάμι.

Δεν γνωρίζω, ούτε θυμάμαι ποτέ να μου είπε ο Σπύρος αν είχε συλληφθεί τότε από την Ασφάλεια του Μανιαδάκη ή αν είχε τότε εξοριστεί. Πάντως, από την αρχή της Κατοχής, ήταν από τους πρωτοπόρους της ανασύστασης της ΟΚΝΕ και της συγκρότησης των ΕΑΜικών οργανώσεων στο Παγκράτι. Και δεν δίσταζε να είναι και ο ομιλητής αιφνιδιαστικών συγκεντρώσεων σε καφενεία και δημόσιους χώρους. Όπως στις αρχές του Σεπτέμβρη του 1943 σε μια μεγάλη συγκέντρωση στο τέρμα Παγκρατίου, μπροστά στον κινηματογράφο Παλλάς, όπου μιλούσε για την αναμενόμενη πτώση της Ιταλίας (έπεσε στις 9 Σεπτ.'43) και τη διαγραφόμενη πτώση και του ναζισμού στην Ευρώπη και τη χώρα μας. Την ομιλία παρακολουθούσαν και 3-4 Ιταλοί στρατιώτες από τους καταυλισμένους στο κτήριο του 7^ου Γυμνασίου, που βρέθηκαν εκεί περαστικοί, χωρίς να ενοχλούν τους συγκεντρωμένους..Κάποια στιγμή όμως, ένας εξ αυτών, προφανώς φασίστας που γνώριζε ελληνικά, όρμησε προς τον ομιλητή, πλησίασε και κατόρθωσε να τραυματίσει τον Σπύρο με την ξιφολόγχη του σε διάφορα μέρη του σώματός του, όχι όμως θανατηφόρα. Η συγκέντρωση φυσικά διαλύθηκε. Τον Σπύρο τον μετέφεραν οι σύντροφοί του στην Καισαριανή και εκεί νοσηλεύτηκε και θεραπεύτηκε από τον γιατρό του ΕΛΑΣ των ανατολικών συνοικιών, τον παγκρατιώτη Δημήτρη Νταλιάνη (σημ. Ο Δ. Νταλιάνης τραυματίστηκε στην Καισαριανή στις μάχες του Δεκέμβρη 1944, και αργότερα εξορίστηκε στην Ικαρία και φυλακίστηκε στις ΣΦΑ Μακρονήσου όπου βασανίστηκε απάνθρωπα. Ξενιτεύτηκε στη συνέχεια στη Σουηδία, όπου άσκησε το επάγγελμά του και πέθανε εκεί το 2010).

Είναι γεγονός ότι ο Σπύρος μεταφερόταν από νησί σε νησί και από εξορία σε εξορία τόσο μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, όσο και επί Χούντας. Και δεν πρέπει να είναι υπερβολικά τα 17 χρόνια εξοριών που έκανε, όπως αναφέρει σήμερα ο γιος του. Άλλωστε από τον λόγο αυτόν δεν πρόλαβε να χαρεί ούτε την οικογένεια που είχε δημιουργήσει, ούτε κάποιο σταθερό επάγγελμα.

Θυμάμαι τον γιο του τον Γιώργο, μικρό, να τον φροντίζει και να τον μεγαλώνει βασικά ένας εξαίρετος άνθρωπος, ο παππούς του Γ. Αναγνωστόπουλος, φιλόλογος καθηγητής στο 7^ο Γυμνάσιο, ο οποίος τον υπεραγαπούσε. Και να τον παίρνει ακόμα και μαζί του σε ώρες μαθημάτων του, όταν η μητέρα του δεν μπορούσε να τον κρατήσει λόγω της δουλειάς της (νομίζω ήταν νοσοκόμα). Υπάρχει και αναμνηστική φωτογραφία των μαθητών της 6^ης τάξης του Γυμνασίου του 1942, με τον καθηγητή στο μέσον, που έχει στα πόδια του τον μικρό Γιωργάκη!).

Ήταν το τοτινό πνεύμα θυσίας για το καλό όλων, που διεπερνούσε τους αγωνιστές, οι οποίοι άφηναν τα δικά τους παιδιά για να αγωνιστούν για τα παιδιά των άλλων. Το πνεύμα αυτό το έχει αποδώσει απόλυτα ο Σπύρος με τους στίχους του, που αναφέρονται στη λαχτάρα που είχε για το γιο του και που έγραψε αγναντεύοντας το πέλαγος από τον βράχο κάποιου ξερονησιού, τ' Αη Γιωργιού κάποιας χρονιάς:

«Σ’ άφησα μόνο εκεί με τη μανούλα

δίχως ζεστή γωνιά δική σου,

φτωχό και με θλιμμένη την καρδούλα,

χωρίς το δώρο του πατέρα στη γιορτή σου.

Πονάς, το ξέρω μα να μη κακιώσεις

κι αυτό που θα σου πω καλά θυμήσου:

Λείπω, μα δε θα μετανιώσεις.

Τοιμάζω τη μεγάλη τη γιορτή σου».

Γιατί ήταν ποιητής ο Σπύρος και πρέπει να έχει δημοσιεύσει πάνω από έξι συλλογές ποιημάτων του, από τις οποίες και προσπαθούσε να ζήσει στα διαλείμματα των εξοριών του. Τον θυμάμαι να έρχεται στο γραφείο μου, να μου αφήνει μερικά αντίτυπα από τις συλλογές του για διάθεση σε γνωστούς και φίλους και να κάνουμε ατέλειωτες συζητήσεις.

Είχε περάσει πια στο ΚΚΕ εσωτ. όταν μου αφηγήθηκε τη συνέλευση των εξορίστων του Άη Στράτη, τότε που μαθεύτηκε εκεί η απόφαση της καθαίρεσης του Ν. Ζαχαριάδη και η διάσπαση του ΚΚΕ σε ζαχαριαδικούς και αντιζαχαριαδικούς.

Οι εξόριστοι εκείνο το βράδυ σχεδόν ήλθαν στα χέρια και βριζόντουσαν μεταξύ τους με εκείνους τους χαρακτηρισμούς που ήταν στην πρώτη γραμμή εκείνα τα χρόνια - αποτέλεσμα της δεινής ήττας και του καταλογισμού ή της απόσεισης των ευθυνών γι' αυτήν. Προδότες, πράχτορες, πουλημένοι, φραξιονιστές κ.ά. Ο Σπύρος τάχτηκε με τους αντιζαχαριαδικούς ενώ ένας φίλος του με τον οποίο κοιμόντουσαν στην ίδια σκηνή και είχαν «φάει ψωμί και αλάτι» στην κατοχή, τάχτηκε με τους άλλους. Αγαναχτισμένος από τα δρώμενα ο Σπύρος έφυγε για τη σκηνή τους, πριν τελειώσει η συνέλευση. Το πρωί ξύπνησε πρώτος και κατέβηκε στα βαρέλια για να πληθεί. Επιστρέφοντας διασταυρώνεται με τον φίλο του που κατέβαινε κι αυτός για τα βαρέλια. «Καλημέρα σύντροφε» του λέει ο Σπύρος και εκείνος σε απάντηση φτύνει χάμω. «Το δίδαγμα ξέρεις ποιο είναι;» μου λέει ο Σπύρος.

«Ο χειρότερος εχθρός του κομμουνιστή, είναι ο κομμουνιστής που δεν συμφωνεί μαζί του». Μεγάλη, σκληρή αλλά σοφή κουβέντα που βγήκε από τα χείλη ενός ποιητή, παλαίμαχου κομμουνιστή που έζησε τις εξοντωτικές εκκαθαρίσεις εδώ, στην ΕΣΣΔ και παγκοσμίως παντός αντιτιθέμενου στα «πάνσοφα» θέσφατα του Στάλιν και του Ν. Ζαχαριάδη.

Ο Σπύρος με τη μεταπολίτευση πέρασε στο ΠΑΣΟΚ, πιστός στις σοσιαλιστικές του ιδέες. Είχε διαβάσει και μελετήσει τη Διακήρυξη της 3^ης του Σεπτέμβρη και απογοητευμένος από την προσπάθεια της εκάστοτε ηγεσίας του ΚΚΕ να ρίξει την ευθύνη στην προηγουμένη για την οδυνηρή ήττα ενός τόσο μεγάλου κινήματος, τη διάσπαση του ΚΚΕ τα μίση που ξεχύθηκαν τότε μεταξύ παλιών συντρόφων σε κοινούς και επικίνδυνους αγώνες, τον κομματισμό του αγώνα κατά της Χούντας και τους προσωποκεντρισμούς που εμφανίστηκαν τότε με τη μορφή διαφόρων γκρουπών, είχε πιστέψει πως βρέθηκε πια η αλήθεια και το πώς θα την κάνουμε κτήμα της κοινωνίας.

Και έμεινε ΠΑΣΟΚος μέχρι τον θάνατό του, αν και σύμβολό του είχε περισσότερο το κόκκινο τριαντάφυλλο, παρά τον πράσινο ήλιο.

Παγκράτι Αθήνας Ιούλιος 2012

(Από την ΑΥΓΗ της 17-7-12)