Αντιμέτωποι με τον τύφο, κοιμούνταν μαζί, νεκροί και ζωντανοί

Με την Ειρήνη Τζούτη και τον αδελφό της Δημήτρη, στο πατρικότους.

Σκηνές από την καθημερινή διαβίωση στις φυλακές Μαργαρίτη

(1^ο)

 Όταν έπεσε στην φυλακή Μαργαρίτη εξανθηματικός τύφος, τον Ιούλιο, ξεκινώντας από τον 4^ο θάλαμο των ποινικών κρατουμένων, που σκότωσε εκατόν είκοσι αδυνατισμένους μέχρι θανάτου ανθρώπους λόγω βρόμας, πληθώρας ατόμων και στρατιάς από ψείρες και ποντίκια, που τους καταταλαιπώρησαν, φοβισμένος ο Διευθυντής Ρούσσος Κουρινάκης, μην πληγεί από την μολυσματική ασθένεια, δεν πατούσε το πόδι του στο κτίριο.

Η απαράμιλλη μαχητικότητα που επέδειξαν οι κρατούμενοι ΕΑΜίτες του 3^ου θαλάμου έκαμψε την αντίσταση του διευθυντή και έτρεψε σε υποχώρηση τους δεσμοφύλακες, με ευνοϊκή συνέπεια την ελεύθερη διακίνηση των κρατουμένων εντός της φυλακής, το άνοιγμα των κελιών και της αυλόπορτάς της όπως και το αέρισμά της όλη την ημέρα, την αύξηση της παρεχόμενης μερίδας συσσιτίου στους αρρώστους. Επίσης υποχρέωσε τους δεσμοφύλακες να κρατούν ουδέτερη συμπεριφορά, να μην παραστέκονται στα επισκεπτήρια των κρατουμένων, μα και να μην τους κτυπούν πια και να μην κλέβουν τα τρόφιμα των κρατουμένων.

Κι όχι μόνον. Το σπουδαιότερο είναι ότι υποχρεώθηκε ο Διευθυντής να αποδεχθεί το αίτημα των κρατουμένων ΕΑΜιτών, ώστε να επιτρέψει την είσοδο στη φυλακή ιδιώτη γιατρού, μιας και αυτή δεν διέθετε γιατρό, για να εξετάσει αρρώστους κρατουμένους που παρουσίαζαν εκτεταμένες πληγές και μελανιές σε όλο το σώμα τους, από τις ψείρες που μετέφεραν μικρόβια. Αυτός ο γιατρός, που επισκέφθηκε τους κρατουμένους, σε συνεννόηση των ΕΑΜιτών της φυλακής με την οργάνωση της Πάτρας, ήταν ο Θρασύβουλος Κωνσταντίνου. Διαπίστωσε την μολυσματική ασθένεια, πρόσφερε αντιπυρετικά χάπια και εισηγήθηκε στον Διευθυντή της φυλακής μέτρα για την αντιμετώπισή της.  Μετά από αυτή την επίσκεψη έφυγε για το βουνό. Εκεί αργότερα έγινε καπετάνιος του ΕΛΑΣ στο 12^ο Σύνταγμα. 

Στα παραπάνω, συνέτεινε και η οργάνωση Πάτρας του ΕΑΜ που παρακινούσε τους Πατρινούς που ήσαν συγγενείς των κρατουμένων. Ενημερώθηκαν για την ασθένεια που είχε πέσει στην φυλακή και επιβεβαίωσαν το γεγονός που είχαν μάθει, όταν διέρρευσε στον τοπικό Τύπο μια λακωνική είδηση. Γι αυτό μαζεύονταν καθημερινά έξω από την φυλακή διαμαρτυρόμενοι. Η οργάνωση του ΕΑΜ, μέσα και έξω από την φυλακή, είχε μεταστρέψει το κλίμα. Διευθυντής και δεσμοφύλακες γνώρισαν ότι οι κρατούμενοι πια δεν ήσαν μόνοι. 

Δ. Τζούτης, ήταν φυλακισμένος στο κάτεργο Μαργαρίτη.

 Ιούλιος του 1942. Οι Ιταλοί υψώνουν κίτρινη σημαία, ενδεικτική της επιδημίας. Τοποθετούν διπλή σειρά συρματοπλεγμάτων έξω από το κτίριο της  φυλακής και για περισσότερη ασφάλειά τους διπλασιάζουν την ξύλινη σκοπιά με το πολυβόλο.

Τότε ήταν που οι συγγενείς ενημερωμένοι απολύτως από την οργάνωση του ΕΑΜ πολιόρκησαν την φυλακή επί πέντε ημέρες απαιτώντας απελευθέρωση κρατουμένων. Οι Ιταλοί σκοποί άρχισαν να πολυβολούν πάνω από τα κεφάλια του πλήθους για να το φοβίσουν, μα αυτό παρέμενε στη θέση του επαναλαμβάνοντας το αίτημά του ενώ εύρισκε συμπαράσταση από τους φυλακισμένους, που βρίσκονταν κολλημένοι στα καγκελόφρακτα παράθυρα.  

Όμως τα ανησυχητικά  νέα έφθασαν μέχρι τον στρατηγό Τζελόζο, διοικητή της 11^ης ιταλικής στρατιάς Ελλάδος,  αφού ο Διευθυντής Κουρινάκης, της φυλακής Μαργαρίτη, ενημέρωσε την τοπική καραμπινιερία και αυτή με την σειρά της τον διοικητή Πάτρας στρατηγό Α. Νάλντι  για την αρρώστια και την απειλή εξέγερσης των κρατουμένων. Το Επιτελείο της 11^ης Στρατιάς έστειλε ομάδα υψηλόβαθμων γιατρών. Εξέτασε κρατουμένους με υπόδειξη των διαμαρτυρομένων, διαπίστωσε την εξάπλωση της ασθένειας και έθεσε την φυλακή σε καραντίνα κι επισήμως. Ο στρατηγός Τζελόζο, γνωρίζοντας ότι αυτή η μολυσματική ασθένεια εάν εξαπλώνονταν στην Πάτρα μπορούσε να διαλύσει το στράτευμά του έγινε έξαλλος από θυμό.

Ακριβώς τον μήνα Ιούλιο που ο εξανθηματικός τύφος χτύπησε την φυλακή, στο «μεσαιωνικό» αυτό κτίριο κρατούνταν 690 άτομα, αν και το 1900 που κατασκευάστηκε είχε προβλεφθεί να κρατούνται μέχρι 180 το ανώτερο. Όταν έπεσε ο εξανθηματικός τύφος ζωντανοί και νεκροί κοιμόντουσαν μαζί,  ελλείψει χώρου, ενώ τα ποντίκια ικανοποιούσαν την πείνα τους από τα πτώματα τις νυχτερινές ώρες. Πολλές φορές, η εξοικείωση με τους  ανθρώπους τα οδηγούσε να δαγκώνουν ακόμη και τους ζωντανούς που κοιμόντουσαν. Παρουσιάστηκαν αποκρουστικά φαινόμενα. Πεινασμένοι κρατούμενοι, αντιλαμβανόμενοι την νύχτα ότι πέθαινε ο διπλανός τους, τον γύριζαν στο πλάι, του έκλειναν τα μάτια και το πρωί σκέπαζαν με την κουβέρτα το πτώμα του και παρουσιάζονταν στο πρωινό συσσίτιο για να πάρουν μερίδα  και γι αυτόν, προκειμένου δήθεν να του την μεταφέρουν, δηλώνοντάς τον ως άρρωστο που αδυνατούσε να προσέλθει.

Όσοι πέθαιναν κατά το διάστημα της ημέρας τους στοίβαζαν κατά γης, πάνω στο χώμα, σε μια γωνιά της στενής αυλής της φυλακής. Την επομένη ημέρα, κρατούμενοι τους φόρτωναν πάνω στο χειρόκαρρο κι από κει κατηφόριζαν την οδό Λόντου για να μεταφερθούν μέχρι το νεκροταφείο της Παναγίας Αλεξιώτισσας. Μακάβρια διαδικασία, που επαναλήφθηκε αρκετές φορές μέσα στον μήνα.  

Ειρήνη Τζούτη: Τα καλάθια από το περιβόλι μας έσωσαν πολύ κόσμο το 42 στου Μαργαρίτη.

      Δυο ημέρες μετά την επίσκεψη των υψηλόβαθμων στρατιωτικών γιατρών άρχισε το προσωρινό ξήλωμα της φυλακής, ικανοποιώντας το αίτημα των κρατουμένων ΕΑΜιτών να αδειάσει προκειμένου να απολυμανθεί. Δεύτερη ομάδα χαμηλόβαθμων Ιταλών στρατιωτικών γιατρών εισήλθε στην φυλακή. Κρατούμενοι μετέφεραν από φορτηγό στο κτίριο δυο λέβητες και άρχισε ο κλιβανισμός. Όσοι ασθενείς ήσαν ανήμποροι να κινηθούν, μεταφέρθηκαν στα χέρια από τους συγκρατουμένους τους σε φορτηγά και διακομίσθηκαν στις φυλακές Λυμπερόπουλου. Η επαφή με τις πληγές των μολυσμένων ατόμων μπορούσε να αποβεί μοιραία και για τα υγιή, όμως η αλληλεγγύη των κρατουμένων είχε αναπτυχθεί τόσο που αδιαφορούσαν για τον κίνδυνο. Το απόγευμα, οι κρατούμενοι που ακόμη δεν είχαν μολυνθεί, μεταφέρθηκαν στο σχολείο της κοντινής κοινότητας Εγλυκάδα, που οι Ιταλοί το έκαναν φυλακή.

Μέχρι την ημέρα της μεταφοράς και διακομιδής τους ο μολυσματικός τύφος είχε θερίσει το ένα πέμπτο των κρατουμένων, ενώ άλλους τους είχε ωθήσει στην τρέλα ή την αυτοκτονία. Εκατόν είκοσι είχαν πεθάνει, δυο είχαν αυτοκτονήσει και τρεις είχαν τρελαθεί από τα νευρολογικά προβλήματα που τους προκάλεσαν τα επιβλαβή έντομα.

Σήμερα στη θέση του κτιρίου των φυλακών Μαργαρίτη, στη συμβολή της Παπαδιαμαντοπούλου με την Λόντου, έχει ανεγερθεί πολυκατοικία. Η πολιτική της αντιπαροχής, της εποχής θείου Καραμανλή, που ακολούθησαν και οι επόμενες κυβερνήσεις, κατέστρεψε ένα ακόμη σύμβολο Αντίστασης στο διάβα της Ιστορίας μας! 

(Προδημοσίευση από το βιβλίο του Γ. Μόσχου «Η Πάτρα στην Κατοχή και

                                                      στην Αντίσταση» που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Γιάννης Σκ. Πικραμένος)