Κινδυνεύουν με χρεωκοπία οι ΗΠΑ;

(Φωτο. Αρχείου)

 

Άρθρο του ΚΩΣΤΑ ΚΑΛΛΩΝΙΑΤΗ

Είναι γνωστό πως η Αμερική του Χόλιγουντ είναι πατρίδα των δυνατών ψυχολογικών θρίλερ. Το τελευταίο όμως καυτό θρίλερ δεν παίζεται στον κινηματογράφο, αλλά στα ταμπλό των χρηματιστών και τα εύθραυστα πεδία των αγορών. Αφορά το στοίχημα για την ικανότητα του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ να συμφωνήσει μια νέα αύξηση του ορίου του χρέους ώστε να μπορέσει στις 2 Αυγούστου η χώρα να δανειστεί από τις αγορές. Πόσο αυτοκτονική μπορεί να είναι η πολιτική ηγεσία της υπερδύναμης ώστε να αφήνει τόσο χρόνο να περνά ανεκμετάλλευτος χωρίς να καταλήγει σε συμφωνία; Είναι δυνατόν Ρεπουμπλικανοί και Δημοκρατικοί να κοιτάνε μικροκομματικά συμφέροντα όταν κινδυνεύει με αθέτηση πληρωμών η χώρα-πυλώνας της παγκόσμιας οικονομίας;

Βεβαίως, η απάντηση που κατά κανόνα δίνεται στο ερώτημα αυτό είναι πως και μόνον η σκέψη διατήρησης του πολιτικού αδιεξόδου ώς τις 2 Αυγούστου είναι παρανοϊκή. Για πολλούς λόγους.

Πρώτον, γιατί η αύξηση του ορίου του χρέους δεν εξαρτάται από εξωγενείς παράγοντες, αλλά αποτελεί εσωτερική υπόθεση των ίδιων των ΗΠΑ, που έχουν το μοναδικό προνόμιο να εκδίδουν το κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα του κόσμου (δολάριο) με το οποίο συναλλάσσονται οι διεθνείς αγορές και οι ξένες πλεονασματικές χώρες δανείζουν τις ΗΠΑ (αγορές αμερικανικών ομολόγων) ώστε να καλύψει τα ελλείμματά της.

Δεύτερον, γιατί ποτέ άλλοτε όταν συνέτρεξε λόγος αύξησης του ορίου του χρέους στις ΗΠΑ (αρκετές φορές την τελευταία 15ετία) δεν υπήρξε περίπτωση ριζικής ασυμφωνίας των δύο μεγάλων πολιτικών δυνάμεων, οι οποίες πάντα κατέληγαν σε συμβιβασμό.

Τρίτον, γιατί η καθυστέρηση μέχρι το 'παρά ένα' μπορεί να εξηγηθεί από το σκληρό πολιτικό παιχνίδι που παίζεται κυρίως από τη σκοπιά των Ρεπουμπλικανών, που αντιμετωπίζουν σοβαρό έλλειμμα ηγεσίας μετά την περίοδο Μπους και ποντάρουν πολλά στις επερχόμενες εκλογές του 2012. Γι' αυτό και πέραν της βασικής διαφωνίας τους όσον αφορά την αύξηση των φόρων στους πλούσιους (σημείο έμφασης των Δημοκρατικών, σε αντιδιαστολή με τη μείωση των δαπανών που διεκδικούν οι Ρεπουμπλικανοί) εκτιμάται πως πιέζουν για μερική μόνον αύξηση του χρέους ώστε το ζήτημα να επανέλθει και να αξιοποιηθεί προεκλογικά από τους ίδιους. Σε μια τέτοια περίπτωση, η καθυστέρηση εξηγείται από λόγους πολιτικής τακτικής.

Τέταρτον, γιατί σε μια εποχή έντονα κερδοσκοπική, όπου η κρίση του χρέους έχει πυροδοτήσει τόνους στοιχήματα για το αν θα χρεωκοπήσει η Ελλάδα και αν θα διαλυθεί η Ευρωζώνη, η μερική και προσωρινή ύφεση της κρίσης εμπιστοσύνης στην Ευρώπη (μετά τη νέα παρέμβαση για τη 'διάσωση' της Ελλάδας) ήταν επόμενο να μεταστρέψει τον όγκο της κερδοσκοπίας στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, όπου επίσης σοβεί η δημοσιονομική κρίση. Και βεβαίως κάθε καθυστέρηση που δημιουργεί αμφιβολίες αυξάνει την πυραμίδα των στοιχημάτων για το τι μέλλει γενέσθαι.

Πέμπτον και σημαντικότερο, γιατί δεν παίζεις με τη φωτιά όταν... είσαι λουσμένος στα λάδι! Σήμερα η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται, μετά το 2008, και πάλι στο χείλος του γκρεμού. Με την οικονομική ανάκαμψη σε ΗΠΑ, Ε.Ε., Ιαπωνία, Κίνα και Ινδία να χάνει στροφές, την απομόχλευση των ιδιωτικών χρεών να βρίσκεται ακόμη στην αρχή, την κρίση των κρατικών χρεών να έχει μεταδοθεί σε όλη τη Νότια Ευρώπη και τώρα να επισκέπτεται τον άλλοτε 'Νέο Κόσμο', το διεθνές νομισματικό σύστημα σε πλήρη αστάθεια και τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές υπερτιμημένες, αβέβαιες και φοβισμένες, είναι φανερό πως το τελευταίο που θα χρειαζόταν για να συνέλθει θα ήταν ένα 'πιστωτικό γεγονός' γύρω από τη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου...

Αν, ωστόσο, υπάρχουν τόσα λογικά επιχειρήματα υπέρ του να κλείσει τελικά μια συμφωνία για το αμερικανικό χρέος την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή και οι πιθανότητες παραμένουν ακόμη υπέρ μιας ‘εξομάλυνσης' της κατάστασης, δεν πρέπει να διαφεύγουν της προσοχής ορισμένοι κρίσιμοι όσο και ανησυχητικοί παράγοντες:

Πρώτον, η κρίση του κρατικού χρέους και ελλείμματος είναι πράγματι γεγονός για τις ΗΠΑ. Το δημόσιο χρέος σχεδόν ανέρχεται στο 100% του ΑΕΠ και το έλλειμμα στο 10%. Όπως χαρακτηριστικά έγραφε πρόσφατα το "Spiegel", «αν οι ΗΠΑ έκαναν αίτηση να μπουν στην Ευρωζώνη, θα έβρισκαν κλειστές πόρτες», συμπληρώνοντας πως η αμερικανική οικονομία έχει αποκτήσει χαρακτηριστικά 'γουρουνιού' (από τα PIIGS της Ευρωζώνης). Αυτός είναι ο λόγος που το μεγαλύτερο ομολογιακό fund στον κόσμο, το PIMCO, έχει σταματήσει να αγοράζει από τον Φεβρουάριο αμερικανικά ομόλογα και αμέσως μετά άρχισε τις πωλήσεις. Για τον ίδιο λόγο, οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης έχουν προειδοποιήσει με υποβάθμιση το χρέος των ΗΠΑ και εκτιμάται πως ανεξάρτητα από το αν θα αποτραπεί η αθέτηση πληρωμών στις 2 Αυγούστου, η άριστη διαβάθμιση ΑΑΑ που απολαμβάνουν οι ΗΠΑ θα χαθεί πολύ σύντομα.

Δεύτερον, σε μια παγκόσμια οικονομία που κινείται από την ψυχολογία των αγορών, της οποίας η μαζική χρηματοδοτική στήριξη από κεντρικές τράπεζες και κράτη ελάχιστα απέφερε και στην οποία η αρχική κρίση ρευστότητας μετατράπηκε σε κρίση φερεγγυότητας για μια σειρά τράπεζες και κράτη, το παρατεταμένο πολιτικό αδιέξοδο των τελευταίων εβδομάδων στις ΗΠΑ και η συνακόλουθη αβεβαιότητα με την ανάδειξη όλων των δομικών αδυναμιών της οικονομίας τους συνιστούν δυναμίτη στα θεμέλια του παγκόσμιου συστήματος. Η πρόσφατη παρατεταμένη “πολιτική ασυμφωνία” στις ΗΠΑ μπορεί να ξεπερασθεί. Τα τραύματα εμπιστοσύνης που αφήνει όμως πίσω της δύσκολα επουλώνονται. Ακόμη και να αυξηθεί το όριο του χρέους, η αμφιβολία για τη βιωσιμότητα του πλέον έχει διαποτίσει το πνεύμα των επενδυτών.

Στην κρίση του 2008-2009, τα επενδυτικά κεφάλαια στράφηκαν στα αμερικανικά κρατικά ομόλογα κυρίως. Στη νέα κρίση χρεών που διαγράφεται στον ορίζοντα του 2011-2012, ποιος θα έχει την ίδια εμπιστοσύνη στις υπερχρεωμένες ΗΠΑ ;

Υπάρχει όμως και ένας τρίτος παράγοντας επικινδυνότητας σχετικά με την έκβαση της αμερικανικής κρίσης του χρέους. Σχετίζεται με την ίδια την αμερικανική κοινωνία και ένα είδος "ολλανδικής ασθένειας" που την συνεπαίρνει. Πρόκειται, δηλαδή, για τον εθισμό στον εύκολο δανεισμό, το φθηνό χρήμα και τις κρατικές ενισχύσεις (βλ. πρόσφατα προγράμματα στήριξης τραπεζών και βιομηχανικών κλάδων). Γιατί μπορεί το κοινωνικό κράτος να έχει ήδη μπει στο σφυρί και πολλοί ιδιοκτήτες κατοικιών να βλέπουν να κατάσχεται αυτό που θεωρούσαν βέβαιη περιουσία τους, όμως η μεγάλη μάζα της κοινωνίας και της οικονομίας εξακολουθεί να κινείται "όπως συνήθως" (business as usual). Μια τέτοια κοινωνία είναι εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατον να "προσαρμοστεί" στις νέες συνθήκες της γενικευμένης κρίσης, που επιστρέφει δριμύτερη στις ΗΠΑ.

Οπότε η πρόσφατη ιστορία "κοινωνικού μάνατζμεντ" (βλ. σοκ 11ης Σεπτεμβρίου) δείχνει πως η "αφύπνιση' απαιτεί ένα δημοσιονομικό σοκ. Όπως θα ήταν, για παράδειγμα, η αθέτηση πληρωμών, τον Αύγουστο, του αμερικανικού Δημοσίου. Όχι τόσο προς τους πιστωτές -λέχθηκε από επίσημα χείλη πως θα είναι οι πρώτοι που θα πληρωθούν σε τέτοιο ενδεχόμενο-, αλλά κυρίως προς τους εργαζόμενους στο αμερικανικό δημόσιο. Με άλλα λόγια, ένα δημοσιονομικό σοκ που θα προκαλούνταν από εσωτερικούς, υποτίθεται, λόγους (αξιοπρεπές, αφού δεν επιβάλλεται έξωθεν) δεν θα έπρεπε να αποκλεισθεί ως ταξική "επιλογή" της πολιτικής ηγεσίας των ΗΠΑ. Πολύ περισσότερο εάν έχει εκτιμήσει πως η κρίση είναι αναπότρεπτη. Καλύτερα να εμφανιστεί ως σφάλμα πολιτικής -όπως το 1931 με την αύξηση των επιτοκίων από τη Fed- παρά ως εγγενής αδυναμία του καπιταλιστικού συστήματος. Σε λίγες ώρες θα γνωρίζουμε την έκβαση στη "διαχείριση" μιας σταθερά διογκούμενης κρίσης.