"Κέρδη και ζημίαι" στον αγώνα για την ελευθερία

  "Η αντίσταση στον φασισμό είναι υπέρτατο 

δικαίωμα και αξία που σημαδεύει τις ζωές μας"

Στρατόπεδο Εβραίων ομήρων στην Κρακοβία, το άλλο πρόσωπο του πολιτισμού των ναζί. Περισσότεροι  από 6 εκατομμ. Εβραίοι θανατώθηκαν από το ναζισμό. Δεν αντιστάθηκαν κατά την σύλληψή τους και κατέληξαν στα κρεματόρια.

Του Στρατή Μπουρνάζου

Ωφέλησε ή έβλαψε τη χώρα μας η Αντίσταση; Ας σταθμίσουμε προσεκτικά τα υπέρ και κατά, μας λέει ο Στάθης Καλύβας (Η Καθημερινή, 8.5.2011), για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι ζημίες ήταν πολλές και ανεπανόρθωτες. Το επόμενο βήμα, το διά ταύτα, δεν διατυπώνεται, αλλά εξάγεται αβίαστα, άλλωστε τα ευκόλως εννοούμενα παραλείπονται: αν η βλάβη υπήρξε ανήκεστος, τότε προφανώς η Αντίσταση ήταν --και είναι--, τουλάχιστον, αποφευκτέα: μόνο κάποιος παράφρων θα υποστήριζε εγχειρήματα τόσο βλαβερά και ζημιογόνα.

Ας θέσουμε και ας απαντήσουμε λοιπόν, με τον ίδιο τρόπο, κάποια ανάλογα ερωτήματα: Όταν η Ελλάδα δέχτηκε τη γερμανική επίθεση, η αντίσταση του ελληνικού στρατού ωφέλησε ή έβλαψε; Έβλαψε, μάλλον, αφού ήταν μάταιη και είχαμε και νεκρούς. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου; Απ’ ό,τι φαίνεται, έβλαψε κι αυτή, αφού, εκτός τους νεκρούς, έθεσε τέλος στη «φιλελευθεροποίηση» Μαρκεζίνη, οδηγώντας στη σκλήρυνση του καθεστώτος και την άνοδο Ιωαννίδη. Οι Πολωνοί εργάτες το 1956, οι Κινέζοι φοιτητές το 1989 και τόσοι άλλοι τι άλλο κέρδισαν εκτός από διώξεις, φυλακίσεις και νεκρούς; Προχωρώντας, αν αποδείξουμε με κάποιο σκεπτικό ότι η συνεργασία και ο δωσιλογισμός απέδωσαν οφέλη (λ.χ. άμβλυνση των συνεπειών της κατάκτησης), πρέπει άραγε να συνάγουμε ότι όφειλαν να γενικευθούν αποτελώντας πρότυπο, ότι ο Πεταίν θα όπως και η γενικευμένη αποδοχή του καθεστώτος Πεταίν στη Γαλλία;

Όταν θέτουμε τέτοια ερωτήματα, η κουβέντα δεν μπορεί να περιοριστεί στο πεδίο της επιστήμης αλλά περνάει στην επικράτεια των αξιών, των αρχών, του τρόπου που επιλέγουμε να νοηματοδοτήσουμε τη ζωή μας. Γιατί τέτοιες σταθμίσεις «οφέλους» και «ζημίας» έχουν δύο --σφαλερές και συνάμα θλιβερές-- απολήξεις: είτε εκβάλλουν σε έναν λόγο υπέρ του δυνατού και ένα κήρυγμα εθελοδουλίας, αφού τα αντιστασιακά και εξεγερσιακά εγχειρήματα έχουν κόστος και πολύ συχνά δεν κερδίζουν· είτε σε μια εκ των υστέρων σοφία, υπέρ της αντίστασης όποτε αυτή τελικά υπερίσχυσε και έγινε ο ισχυρός: λ.χ. το «Όχι» της 28ης Οκτωβρίου ήταν επωφελές, φαντάζομαι, αφού ξέρουμε σήμερα ότι πέτυχε (αντίθετα, αν είχαν νικήσει οι Ιταλοί, θα αποφαινόμασταν ότι υπήρξε ζημιογόνο). Είναι προφανές ότι κάτι δεν πάει καλά.

Όσον αφορά τη σφαίρα της ιστορίας.  Απλώς θέλω να τονίσω ότι το αντιστασιακό φαινόμενο, το αντιφασιστικό κίνημα που διαπέρασε τη ευρωπαϊκή ήπειρο, υπήρξε ολοπαγές γεγονός που καθόρισε τις ιδεολογικές, πολιτικές, πολιτισμικές και κοινωνικές εξελίξεις, ενώ τα ίχνη του διάρκεσαν πολύ στο μέλλον, σφραγίζοντας τον 20ό αιώνα. Και όσον αφορά το επίπεδο των αξιών, γιατί αυτό είναι που με καίει περισσότερο, αρκεί, θαρρώ, να θυμηθούμε και να συνομολογήσουμε ξανά ότι η εναντίωση στην καταπίεση και την αδικία, η εξέγερση ενάντια στην τυραννία, η αντίσταση στον φασισμό είναι υπέρτατο δικαίωμα και αξία που σημαδεύει τις ζωές μας, που πρέπει να διατηρήσουμε και να κληροδοτήσουμε -- κι αυτό ακυρώνει τα θλιβερά ισοζύγια του κέρδους και της ζημίας: υπάρχουν πράγματα που υπερβαίνουν τους «πραγματιστικούς» απολογισμούς, συνδέονται με την ύπαρξη μας ως σκεπτόμενων όντων και ηθικών υποκειμένων.

Στο συλλαλητήριο του Ιουλίου του 1943, όταν η Παναγιώτα Σταθοπούλου (όπως και ο άοπλος φοιτητής στην πλατεία Τιεν Αν Μεν, μισό περίπου αιώνα αργότερα), στάθηκε μπροστά στο γερμανικό τανκς, για να το εμποδίσει να πατήσει έναν λαβωμένο διαδηλωτή, ας μη ζυγίσουμε εάν η ενέργεια αυτή ωφέλησε ή έβλαψε (τον εαυτό της πάντως τον έβλαψε απολύτως)· ας υποκλιθούμε μονάχα και ας εμπνευστούμε από το ηθικό μεγαλείο της πράξης. 

Άλλωστε, όπως το έχει πει ο ποιητής, «Όσοι το χάλκεον χέρι / βαρύ του φόβου αισθάνονται, / ζυγόν δουλείας, ας έχωσι· θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία. // Αυτή (και ο μύθος κρύπτει / νουν αληθείας) επτέρωσε / τον Ίκαρον· και αν έπεσεν / ο πτερωθείς κι επνίγη θαλασσωμένος· // Αφ’ υψηλά όμως έπεσε, / και απέθανεν ελεύθερος. / Αν γένης σφάγιον άτιμον / ενός τυράννου, νόμιζε  φρικτόν τον τάφον».

Ημερομηνία δημοσίευσης: 22/05/2011, 

στην εφημερίδα Αυγή (www.avgi.gr)